Βιοηθική και θνητότητα
Roe v. Wade
Το 1969, η Norma McCorvey, ανακαλύπτει πως είναι έγκυος στο τρίτο της παιδί. Έχοντας βιώσει κακοποιητικές και χειριστικές σχέσεις τόσο από τον πρώην σύζυγό της όσο και από τη μητέρα της και έχοντας ήδη δώσει τα δύο πρώτα της παιδιά για υιοθεσία, η Norma δεν επιθυμούσε μία τρίτη εγκυμοσύνη. Οι νόμοι όμως στο Ντάλας του Τέξας των Η.Π.Α. δεν επέτρεπαν τότε τις αμβλώσεις. Γι’ αυτό και η Norma, με το ψευδώνυμο Jane Roe, ξεκίνησε μία δικαστική διαμάχη ενάντια στον τότε εισαγγελέα της κομητείας του Ντάλας, Henry Wade. Η υπόθεση, γνωστή ως Roe v. Wade, έφτασε στο Ανώτατο Δικαστήριο των Η.Π.Α. όπου και εκδικάστηκε.
Μπορεί η τελική απόφαση του δικαστηρίου να άργησε 4 χρόνια και η Norma να μην έκανε ποτέ την άμβλωση που επιθυμούσε, όμως η ιστορική της νίκη οδήγησε στη καθιέρωση των αμβλώσεων ως συνταγματικό δικαίωμα άμεσα συνδεδεμένου με το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα και στην προσωπική ελευθερία των γυναικών.
Παρόλο που το πόρισμα της Roe v. Wade έχει επανεξεταστεί και επιβεβαιωθεί στο παρελθόν από το Ανώτατο Δικαστήριο, στις 24 Ιουνίου 2022, το ίδιο το δικαστήριο ανατρέπει την απόφαση μετά από 50 ολόκληρα χρόνια. Με την ανατροπή της απόφασης, οι αμβλώσεις δεν αποτελούν πια συνταγματικό δικαίωμα για τις Η.Π.Α.
Η ελευθερία στην επιλογή
Με δεδομένο ότι μία μη επιθυμητή εγκυμοσύνη έχει πολλές πιθανότητες να προκύψει στη ζωή μίας γυναίκας, η πρόσβαση σε μία διαδικασία άμβλωσης που θα είναι ασφαλής και θα συνοδεύεται από την ανάλογη ιατρική φροντίδα είναι αναγκαία. Χωρίς πρόσβαση σε ασφαλή άμβλωση, η γυναίκα δε μπορεί να επιλέξει το αν θα αποκτήσει ή όχι παιδιά, το πόσα παιδιά επιθυμεί ή το πότε θα τα αποκτήσει. Δίχως αυτήν την ελευθερία στην επιλογή, η γυναίκα είναι λιγότερο ικανή να προστατέψει τη ζωή και την υγεία της καθώς και να υποστηρίξει τα παιδιά που ενδεχομένως έχει ήδη.
Το πρόβλημα μπορεί να ξεκινά από ατομικό επίπεδο, παρόλα αυτά διευρύνεται και η απαγόρευση του δικαιώματος στην άμβλωση επηρεάζει, όχι μόνο την ίδια τη γυναίκα και την οικογένειά της, μα ολόκληρη την κοινωνία, η οποία καλείται να υποστηρίξει τις ανάγκες ενός ολοένα αυξανόμενου πληθυσμού.
Η ελευθερία στην αναζήτηση ή στην άρνηση μίας ιατρικής πράξης που αφορά το ίδιο μας το σώμα, είναι επίσης ένα από τα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα, με εξαίρεση φυσικά τις εξαιρετικές περιπτώσεις όπου η επιλογή του ενός επηρεάζει την υγεία του συνόλου (βλ. εμβολιασμός σε περίοδο πανδημίας). Η άρνηση της ελευθερίας στον τερματισμό μίας κύησης, παραβιάζει αυτό το δικαίωμα.
Η ανθρώπινη ζωή ξεκινά με τη σύλληψη;
Πολλοί υποστηριχτές της απαγόρευσης των αμβλώσεων θεωρούν πως η ζωή ξεκινά τη στιγμή της σύλληψης, τη στιγμή δηλαδή που ένα ωάριο συναντά ένα σπερματοζωάριο, γονιμοποιείται και σχηματίζει το πρώτο ανθρώπινο κύτταρο με πλήρη γονότυπο. Η θεώρηση αυτή των πραγμάτων, όμως, είναι αρκετά ασαφής.
Υπό τη βιολογική της έννοια, η ζωή δεν ξεκινά τη στιγμή της σύλληψης. Το ωάριο και το σπερματοζωάριο είναι ήδη ζωντανά πριν ακόμα συναντηθούν. Επιπλέον, το ωάριο και το σπερματοζωάριο είναι ήδη ανθρώπινα κύτταρα. Μπορεί να μην είναι διπλοειδή, αλλά αυτό είναι το πρότυπο για αυτόν τον τύπο κυττάρων και δεν αλλάζει η ταξινόμησή τους ως προς το είδος του οργανισμού στον οποίο ανήκουν.
Το ερώτημα, λοιπόν, πιθανώς αναδιαμορφώνεται στο αν όλοι οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα για ζωή, με τη θεώρηση πως ένα έμβρυο είναι ένας ολοκληρωμένος ανθρώπινος οργανισμός. Αυτό και πάλι είναι ασαφές. Κατά τις πρώτες δύο εβδομάδες της κύησης, το έμβρυο αποτελείται από ένα σύνολο μη διαφοροποιημένων κυττάρων. Τα κύτταρα αυτά στη συνέχεια διαφοροποιούνται για να σχηματίσουν τα επιμέρους όργανα και μέλη του σώματος. Κατά το πρώτο τρίμηνο της κύησης, το έμβρυο έχει ξεκινήσει να παίρνει μορφή, όμως δεν έχει ακόμα αναπτύξει τις νευροφυσιολογικές δομές και λειτουργίες που είναι απαραίτητες για να βιώσει οποιαδήποτε εμπειρία, όπως για παράδειγμα για να σκεφτεί ή να έχει συνείδηση. Ως εκ τούτου, τα έμβρυα σε αυτό το στάδιο της κύησης δεν μπορούν να αισθανθούν πόνο, θλίψη, απώλεια, χαρά ή επιθυμία αλλά ούτε και να συνειδητοποιήσουν την ίδια τους την ύπαρξη. Αυτές οι λειτουργίες αναπτύσσονται κατά το τέλος του δεύτερου τριμήνου της κύησης. Συνεπώς, τα έμβρυα του πρώτου τριμήνου διαφέρουν κατά κόρον από τα ολοκληρωμένα βρέφη.
Η προστασία της προοπτικής
Πολλοί επίσης υποστηρίζουν πως, από τη στιγμή που το έμβρυο έχει τη δυνατότητα να εξελιχθεί σε βρέφος, τότε έχει δικαίωμα στη ζωή και αυτό το δικαίωμα πρέπει να προστατευτεί. Μία άμβλωση, σε αυτήν την περίπτωση, παίρνει τη μορφή δολοφονίας.
Η έννοια της προστασίας της προοπτικής είναι σχετική. Δεν δίνεται, για παράδειγμα, το δικαίωμα ψήφου σε πολίτες κάτω των 18 ετών, παρόλο που όλοι έχουν την προοπτική να φτάσουν τα 18 έτη ηλικίας. Δεδομένων των σημαντικών διαφορών που υπάρχουν μεταξύ εμβρύου και ολοκληρωμένου οργανισμού, θα πρέπει να τεκμηριώνονται και διαφορές σε νομικά και ηθικά δικαιώματα.
Επιπλέον, με την ίδια λογική, ακόμα και ένα μη γονιμοποιημένο ωάριο έχει εξίσου την δυνατότητα να γονιμοποιηθεί και να εξελιχθεί σε έμβρυο. Συνεπώς, με βάση το παραπάνω σκεπτικό, θα έπρεπε να προστατευτεί και η προοπτική του ωαρίου. Κατ’ επέκταση, όλα τα μέτρα αντισύλληψης θα έπρεπε να απαγορευτούν.
Άμβλωση μετά το πρώτο τρίμηνο
Σύμφωνα με τα παραπάνω, η άμβλωση μετά το πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης είναι πολύ πιο προβληματική, τόσο από την πλευρά της βιοηθικής, όσο και από την πλευρά της ασφάλειας για τη γυναίκα που κυοφορεί.
Μετά το πρώτο τρίμηνο, το έμβρυο αρχίζει και αναπτύσσει σταδιακά νευρική λειτουργία και προς το τέλος του δεύτερου τριμήνου ξεκινά να αποκτά συνείδηση. Ο τερματισμός της κύησης σε αυτό το στάδιο είναι ηθικά προβληματικός. Επιπροσθέτως, η άμβλωση σε προχωρημένη εγκυμοσύνη μπορεί να έχει κινδύνους για την υγεία της γυναίκας αλλά να είναι και περισσότερο τραυματική συναισθηματικά, τόσο για την ίδια όσο και για την οικογένειά της.
Παρόλα αυτά, υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες μία τέτοια άμβλωση δικαιολογείται, όταν για παράδειγμα γνωρίζουμε εκ των προτέρων πως το νεογέννητο δεν θα επιβιώσει μετά τον τοκετό ή όταν η κύηση φέρνει σε σοβαρό κίνδυνο τη ζωή της γυναίκας.
Θνητότητα κύησης
Κάθε ιατρική πράξη, όπως και φαρμακευτική παρέμβαση, οφείλει να εξασφαλίζει πως η ισορροπία οφέλους προς ρίσκο είναι θετική και πως ο κίνδυνος από τη μη εφαρμογή της είναι πολύ μεγαλύτερος από τον αντίστοιχο κίνδυνο που εμπεριέχει η ίδια η πράξη.
Σύμφωνα με τα επιδημιολογικά δεδομένα των Η.Π.Α., οι κίνδυνοι για την υγεία της γυναίκας είναι περισσότεροι κατά την εγκυμοσύνη παρά κατά την άμβλωση. Επιπλέον, η απαγόρευση των αμβλώσεων οδηγεί της γυναίκες στην αναζήτηση μη νόμιμων οδών (π.χ. παράνομα ιατρεία ή τεχνικές αυτο-επαγόμενης άμβλωσης) που φέρνουν σε κίνδυνο τη ζωή τους. Με την υιοθέτηση της απόφασης του Ανώτατου Δικαστηρίου από πολλές πολιτείες των Η.Π.Α., αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά η θνητότητα κύησης μέσα στα επόμενα χρόνια.
Συμπεράσματα
Τα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν καθαρά πως η πρόσβαση σε ασφαλείς αμβλώσεις είναι ωφέλιμη για τις γυναίκες, τις οικογένειές τους, τις κοινωνίες αλλά και ολόκληρα τα έθνη. Οι αντιλήψεις πως οι αμβλώσεις βλάπτουν την κοινωνία, υποτιμούν την αξία της ζωής ή υπονομεύουν τους παραδοσιακούς οικογενειακούς ρόλους του άντρα και της γυναίκας, συνήθως εμπεριέχουν το στοιχείο της πίστης και ιδίως, συχνά, αλλά όχι πάντα, της θρησκευτικής πίστης.
Οι θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις μίας ομάδας ανθρώπων δεν μπορούν να περιορίζουν την προσωπική ελευθερία του κάθε ανθρώπου σε μία κοινωνία, πόσο μάλλον όταν οι πεποιθήσεις αυτές δεν είναι κοινώς αποδεκτές και δεν υποστηρίζονται από δεδομένα. Στην περίπτωση των αμβλώσεων, το σύνολο των επιστημονικών δεδομένων τοποθετούνται υπέρ του δικαιώματος των γυναικών να επιλέγουν το αν επιθυμούν ή όχι να τερματίσουν μία κύηση.
Γιάννης Οικονόμου
Βιβλιογραφία
1. The Blackwell guide to medical ethics. (Blackwell Pub, 2007).
2. Bioethics for scientists. (Wiley, 2002).
3. McGee, G. Bioethics for beginners: 60 cases and cautions from the moral frontier of healthcare. (Wiley-Blackwell, 2012).
4. A companion to bioethics. (Wiley, 2009).
5. Abortion – World Health Organization. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/abortion.
6. Hoyert, D. Maternal Mortality Rates in the United States, 2020. https://stacks.cdc.gov/view/cdc/113967 (2022) doi:10.15620/cdc:113967.
7. Hoyert L., D. Maternal Mortality Rates in the United States, 2019. https://stacks.cdc.gov/view/cdc/103855 (2021) doi:10.15620/cdc:103855.
8. Pregnancy Mortality Surveillance System | Maternal and Infant Health | CDC. https://www.cdc.gov/reproductivehealth/maternal-mortality/pregnancy-mortality-surveillance-system.htm (2022).
9. Kortsmit, K. Abortion Surveillance — United States, 2019. MMWR Surveill. Summ. 70, (2021).
10. State Abortion Policies and Maternal Death in the United States, 2015‒2018. https://ajph.aphapublications.org/doi/epdf/10.2105/AJPH.2021.306396 doi:10.2105/AJPH.2021.306396.
11. Farrell, R. M., Mabel, H., Reider, M. W., Coleridge, M. & Yoder Katsuki, M. Implications of Ohio’s 20-Week Abortion Ban on Prenatal Patients and the Assessment of Fetal Anomalies. Obstet. Gynecol. 129, 795–799 (2017).
12. Sperber, A. El Salvador’s total ban on abortion risks women’s health. The Lancet 391, 1758–1759 (2018).