Και αν ναι, πόσο εύκολα;
Από την αρχή των εμβολιασμών γνωρίζαμε πως τα εμβόλια δεν αποτρέπουν την είσοδο του Sars-CoV-2 στον εμβολιασμένο οργανισμό. Δεδομένου ότι κανένα εμβόλιο δεν είναι 100% αποτελεσματικό αλλά και με την εμφάνιση της μετάλλαξης δέλτα και τη μεσολάβηση μεγάλου χρονικού διαστήματος από τη χορήγηση της τελευταίας δόσης εμβολίου, βλέπουμε πως και εμβολιασμένοι μπορεί να νοσήσουν (breakthrough infections). Αυτό όμως δεν είναι το αντικείμενο συζήτησης του παρόντος άρθρου.
Σήμερα στρέφουμε την προσοχή μας προς την ανησυχία που υπάρχει σχετικά με το αν, τελικά, οι εμβολιασμένοι μπορούν να μεταδώσουν τον ιό και κατά πόσο αυτή η μετάδοση είναι σημαντική για την πορεία της πανδημίας. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Για να μπορέσει ένας άνθρωπος που έχει εμβολιαστεί πλήρως να μεταδώσει τον ιό, θα πρέπει πρώτα να νοσήσει από αυτόν, να συμβεί δηλαδή ένα breakthrough infection. Χάρη στα διαθέσιμα εμβόλια, η πιθανότητα για breakthrough infections μειώνεται σημαντικά. Η αποτελεσματικότητα των εμβολίων ενάντια στη νόσηση (οποιασδήποτε βαρύτητας) από τη μετάλλαξη δέλτα κυμαίνεται από 40% ως 90% για το Comirnaty, από 63% ως 92% για το Spikevax, από 55% ως 87% για το Vaxzevria και από 3% ως 76% για το εμβόλιο της Janssen, ανάλογα τον τύπο και το δείγμα της εκάστοτε μελέτης1. Πράγματι, ο αριθμός των κρουσμάτων που αφορά τον εμβολιασμένο πληθυσμό, αποτελεί μονάχα ένα μικρό ποσοστό του συνόλου, με ένα ανεμβολίαστο άτομο (ανεξάρτητα από την ηλικία) να έχει περίπου 5 φορές περισσότερες πιθανότητες να νοσήσει και 14 φορές περισσότερες πιθανότητες η νόσηση να αποβεί μοιραία, σε σχέση με ένα πλήρως εμβολιασμένο άτομο2. Συμπεραίνουμε λοιπόν πως η πιθανότητα να νοσήσει ένας εμβολιασμένος είναι μικρή. Αν όμως νοσήσει, μπορεί να μεταδώσει;
Μελέτες που εξετάζουν την οριζόντια μετάδοση του ιού έχουν πραγματοποιηθεί σε διάφορες χώρες καταλήγοντας σε κάποια ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Μία από αυτές, μία δυναμική μελέτη κοόρτης που διεξήχθη στην Ισπανία, συμπεριέλαβε 30.000 στενές επαφές από 12.000 αρχικά κρούσματα μεταξύ Απριλίου και Αυγούστου 20213. Η προστασία που παρείχαν τα εμβόλια στη μετάδοση του ιού από πλήρως εμβολιασμένα άτομα προς τις πλήρως εμβολιασμένες στενές επαφές τους υπολογίστηκε σε 59% για το Comirnaty, 70% για το Spikevax, 41% για το Vaxzevria και 23% για το εμβόλιο της Janssen. Τα ποσοστά αυτά εμφανίστηκαν μειωμένα σε εμβολιασμένους με ηλικία άνω των 60 ετών. Ο ρυθμός δευτερογενούς διείσδυσης από πλήρως εμβολιασμένους σε ανεμβολίαστους με στενή επαφή ήταν 30%. Ο βασικός περιορισμός της μελέτης αφορά το γεγονός ότι είχαν μεσολαβήσει το πολύ 90 ημέρες από την ολοκλήρωση του εμβολιασμού για τον εμβολιασμένο πληθυσμό που εξετάσθηκε.
Μία ακόμα μελέτη που έλαβε χώρα στην Ολλανδία εξέτασε την προστασία των εμβολίων ενάντια στη μετάδοση από τον Φεβρουάριο ως και τον Μάιο 20214. Το επικρατές στέλεχος του ιού για εκείνη την περίοδο ήταν το άλφα (B.1.1.7). H προστασία που παρείχαν τα εμβόλια υπολογίστηκε σε 70% για το Comirnaty, 88% για το Spikevax, 58% για το Vaxzevria και 77% για το εμβόλιο της Janssen. Ο ρυθμός δευτερογενούς διείσδυσης για επαφές που ανήκουν στο ίδιο νοικοκυριό ήταν 31% από μη εμβολιασμένο αρχικό κρούσμα και 11% από εμβολιασμένο αρχικό κρούσμα.
Αντίστοιχη μελέτη πραγματοποιήθηκε εκ νέου στην Ολλανδία για την περίοδο από τον Αύγουστο ως και τον Σεπτέμβριο 2021, όταν το δέλτα στέλεχος ήταν το επικρατές στην περιοχή5. H προστασία των εμβολίων ενάντια στη μετάδοση του ιού από πλήρως εμβολιασμένα κρούσματα προς μη εμβολιασμένα άτομα του ίδιου νοικοκυριού ήταν 63%.
Μία μελέτη που συζητήθηκε πολύ είναι αυτή που πραγματοποιήθηκε από το Imperial Collage του Λονδίνου και εκδόθηκε στο περιοδικό Lancet6. H μελέτη εξετάζει την κινητική του ιού μεταξύ των ατόμων που ανήκουν στο ίδιο νοικοκυριό και, παρά τις επίδοξες προσπάθειες για παρερμηνείες, καταλήγει σε κάποια σημαντικά αποτελέσματα. Ο ρυθμός δευτερογενούς διείσδυσης για τα άτομα που εκτέθηκαν στο δέλτα στέλεχος του ιού ήταν 25% για εμβολιασμένους και 38% για ανεμβολίαστους. Αυτό σημαίνει ότι οι εμβολιασμένοι έχουν καλύτερο επίπεδο προστασίας. Όλα τα breakthrough infections ήταν ήπια και δεν καταγράφηκαν νοσηλείες ή θάνατοι. Ο χρόνος που μεσολάβησε από την τελευταία δόση ήταν μεγαλύτερος για τους εμβολιασμένους που νόσησαν σε σύγκριση με εκείνους που δεν νόσησαν. Μεταξύ των ατόμων που κατοικούν στο ίδιο νοικοκυριό, ο ρυθμός δευτερογενούς διείσδυσης ήταν κοινός για άτομα που εκτέθηκαν σε εμβολιασμένο και σε ανεμβολίαστο αρχικό κρούσμα (25% και 23% αντίστοιχα). Παράλληλα, το ιικό φορτίο που ανιχνεύτηκε σε εμβολιασμένα κρούσματα κατά την κορύφωση της λοίμωξης ήταν ανάλογο με αυτό που ανιχνεύτηκε σε μη εμβολιασμένα κρούσματα. Τα δεδομένα αυτά, εκ πρώτης όψεως, μας δείχνουν πως, σε ένα περιβάλλον συγκατοίκησης όπου η έκθεση είναι διαρκής, οι εμβολιασμένοι μεταδίδουν εξίσου με τους ανεμβολίαστους. Παρόλα αυτά, η γενετική και ιολογική ανάλυση επιβεβαίωσε μόνο 3 ζευγάρια εμβολιασμένου αρχικού κρούσματος – επαφής. Ως εκ τούτου, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα η λοίμωξη στα υπόλοιπα ζεύγη να συνέβη εκτός του νοικοκυριού. Το τελευταίο συμπέρασμα στο οποίο καταλήγει η μελέτη είναι πως, οι εμβολιασμένοι με breakthrough infection απομακρύνουν τον ιό από τον οργανισμό τους πολύ πιο γρήγορα σε σύγκριση με τους ανεμβολίαστους που νοσούν και άρα μπορεί να είναι μεταδοτικοί για μικρότερο χρονικό διάστημα.
Αξίζει, τέλος, να αναφερθούμε σε μία μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Ισραήλ σύμφωνα με την οποία τα προσφάτως εμβολιασμένα άτομα που νοσούν με το στέλεχος δέλτα, διατηρούν χαμηλότερο ιικό φορτίο σε σύγκριση με τα ανεμβολίαστα κρούσματα7. Η προστασία αυτή ξεκινά να μειώνεται δύο μήνες μετά την τελευταία δόση και εξαφανίζεται μετά από έξι μήνες. Παρόλα αυτά, η προστασία επανεμφανίζεται μετά την ενισχυτική τρίτη δόση. Κάτι που θα πρέπει επίσης να έχουμε στο μυαλό μας είναι ότι, παρόλο που τα breakthrough infections ορίζονται αναγκαστικά με βάση το αποτέλεσμα μοριακού ελέγχου, ένα θετικό PCR δεν σημαίνει απαραίτητα πως ο ιός είναι ζωντανός (άρα και μεταδόσιμος) μέσα στον οργανισμό του εξεταζόμενου. Την ίδια στιγμή, η συσχέτιση μεταξύ ιικού φορτίου και δυνατότητας μετάδοσης του ιού δεν έχει πλήρως διαλευκανθεί.
Συμπερασματικά, ένας πλήρως εμβολιασμένος οργανισμός διαθέτει τα εξής πλεονεκτήματα σε σύγκριση με έναν ανεμβολίαστο, που προστατεύουν τόσο τον ίδιο όσο και τους γύρω του:
- Είναι πολύ πιο δύσκολο να νοσήσει και αν νοσήσει τότε πιθανότατα θα εκδηλώσει μόνο ήπια συμπτώματα που δεν ευνοούν τη μετάδοση του ιού
- Σε περίπτωση που συμβεί breakthrough infection τότε η μεταδοτικότητα προς τις στενές επαφές είναι μικρότερη
- Το ιικό φορτίο διατηρείται σε υψηλά επίπεδα για μικρότερο χρονικό διάστημα
Συνολικά, λοιπόν, ένας εμβολιασμένος μπορεί να μεταδώσει τον ιό, αλλά σε πολύ μικρότερο βαθμό σε σύγκριση με έναν ανεμβολίαστο, θωρακίζοντας με τον βέλτιστο διαθέσιμο τρόπο τη δημόσια υγεία.
Με την εμφάνιση της παραλλαγής Όμικρον, τα δεδομένα άλλαξαν αλλά όχι ριζικά. Οι πιο πρόσφατες μελέτες δείχνουν πως, παρόλο που η Όμικρον μπορεί να διαφύγει την ανοσίας που προσφέρουν οι 2 πρώτες δόσεις του εμβολίου, η μετάδοση του ιού από άτομα που έχουν εμβολιαστεί με την τρίτη δόση είναι μικρότερη σε σύγκριση με αυτή που παρατηρείται από ανεμβολίαστο ή μερικώς εμβολιασμένο πληθυσμό8-10. Επιπλέον, μία πρόσφατη μελέτη (pre-print) που πραγματοποιήθηκε στη Δανία ανέλυσε τον ρυθμό δευτερογενούς διείσδυσης στα νοικοκυριά για τις υποπαραλλαγές Όμικρον BA.1 και ΒΑ.2. Ο ρυθμός υπολογίστηκε 29% για το ΒΑ.1 και 39% για το ΒΑ.2.Παρόλα αυτά, στις περιπτώσεις που το αρχικό κρούσμα ήταν ανεμβολίαστο, τα άτομα του νοικοκυριού ήταν 2.5 φορές πιο πιθανό να κολλήσουν το ΒΑ.2 σε σχέση με το ΒΑ.1. Παρόλα αυτά, όταν το αρχικό κρούσμα ήταν εμβολιασμένο οι πιθανότητες των ατόμων του νοικοκυριού να κολλήσουν κάποιο από τα δύο στελέχη ήταν πολύ μικρότερες. Τα δεδομένα δείχνουν πως, παρόλη τη διαφυγή του ανοσοποιητικού από τα νέα στελέχη, τα εμβόλια παραμένουν αποτελεσματικά στο να περιορίσουν τη μετάδοση11.
Γιάννης Οικονόμου
14/12/2021
Rev. 02/02/2022
Βιβλιογραφία
1. ECDC. Assessment of the current SARS-CoV-2 epidemiological situation in the EU/EEA, projections for the end-of-year festive season and strategies for response, 17th update. (2021).
2. CDC COVID Data Tracker.
3. Martínez-Baz, I. et al. Product-specific COVID-19 vaccine effectiveness against secondary infection in close contacts, Navarre, Spain, April to August 2021. Eurosurveillance 26, (2021).
4. de Gier, B. et al. Vaccine effectiveness against SARS-CoV-2 transmission and infections among household and other close contacts of confirmed cases, the Netherlands, February to May 2021. Eurosurveillance 26, (2021).
5. de Gier, B. et al. Vaccine effectiveness against SARS-CoV-2 transmission to household contacts during dominance of Delta variant (B.1.617.2), August-September 2021, the Netherlands. http://medrxiv.org/lookup/doi/10.1101/2021.10.14.21264959 (2021) doi:10.1101/2021.10.14.21264959.
6. Singanayagam, A. et al. Community transmission and viral load kinetics of the SARS-CoV-2 delta (B.1.617.2) variant in vaccinated and unvaccinated individuals in the UK: a prospective, longitudinal, cohort study. The Lancet Infectious Diseases S1473309921006484 (2021) doi:10.1016/S1473-3099(21)00648-4.
7. Levine-Tiefenbrun, M. et al. Viral loads of Delta-variant SARS-CoV-2 breakthrough infections after vaccination and booster with BNT162b2. Nat Med (2021) doi:10.1038/s41591-021-01575-4.
8. Leshem, E. et al. Low rate of transmission to triple-vaccinated contacts of an imported case of SARS-CoV-2 omicron infection: A contact tracing study in Israel. J. Travel Med. taac003 (2022) doi:10.1093/jtm/taac003.
9. Lyngse, F. P. et al. SARS-CoV-2 Omicron VOC Transmission in Danish Households. http://medrxiv.org/lookup/doi/10.1101/2021.12.27.21268278 (2021) doi:10.1101/2021.12.27.21268278.
10. Lapid, N. Omicron cannot escape T cells; boosters protect households from Omicron. 14.
11. Lyngse, F. P. et al. Transmission of SARS-CoV-2 Omicron VOC subvariants BA.1 and BA.2: Evidence from Danish Households. http://medrxiv.org/lookup/doi/10.1101/2022.01.28.22270044 (2022) doi:10.1101/2022.01.28.22270044.
