Φορμαλδεΰδη: ένας ακόμα ύποπτος
Έχουμε ήδη μιλήσει αρκετά για τα παιδικά εμβόλια (δες εδώ τα μέρη 1, 2 και 3), μα η ανάγκη για συνεχή πληροφόρηση δεν σταματά.
Η φορμαλδεΰδη είναι ένα από τα συστατικά κάποιων εμβολίων που προκαλούν ανησυχία στους γονείς. Η ανησυχία αυτή πηγάζει πιθανότατα από τον μύθο πως η φορμαλδεΰδη των εμβολίων μπορεί να αλλοιώσει το DNA των παιδιών. Ίσως μερίδιο ευθύνης να έχει και η φορμόλη, ένα υδατικό διάλυμα φορμαλδεΰδης, που μας φέρνει στο μυαλό εικόνες από εργαστήρια ανατομίας. Παρόλα αυτά, όπως θα αναλύσουμε παρακάτω, δεν υπάρχει κανένας πραγματικός λόγος ανησυχίας σε ό,τι αφορά την έκθεση των παιδιών σε φορμαλδεΰδη μέσα από το εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμού.
Η φορμαλδεΰδη στην καθημερινότητα
Η φορμαλδεΰδη ανακαλύφθηκε το 1859 και χρησιμοποιείται ακόμα εκτενώς στη βιομηχανία πλαστικού και στην κατεργασία του ξύλου, ενώ βρίσκει εφαρμογή στην παραγωγή φωτογραφικού φιλμ, καλλυντικών, απολυμαντικών και φαρμάκων.
Ο ανθρώπινος οργανισμός εκτίθεται καθημερινά σε φορμαλδεΰδη από εξωτερικές πηγές μέσα από την επαφή με προϊόντα ξύλου, την εισπνοή εξατμίσεων αυτοκινήτων ή του καπνού από τσιγάρα, μέσω χρωμάτων, βερνικιών, καλλυντικών προϊόντων, υφασμάτων και τροφίμων. Ενδεικτικά, τα μήλα περιέχουν 6.3-22.3mg/kg, τα αχλάδια 38.7-60mg/kg, τα επεξεργασμένα κρεατικά ως 20.7mg/kg, τα αναψυκτικά 8.7mg/kg φορμαλδεΰδη κ.λπ. Συνεπώς, με την κατανάλωση ενός αχλαδιού 100g, προκύπτει έκθεση σε 4-6mg φορμαλδεΰδης.
Σε ό,τι αφορά τα εμβόλια, η φορμαλδεΰδη χρησιμοποιείται στη διαδικασία παραγωγής τους για να αδρανοποιήσει τους ιούς, ώστε να μην μπορούν να προκαλέσουν ασθένεια, αλλά και για να απομακρύνει βακτηριακές τοξίνες, όπως για παράδειγμα την τοξίνη που χρησιμοποιείται για την παραγωγή του εμβολίου της διφθερίτιδας. Η φορμαλδεΰδη αραιώνεται κατά την παραγωγή και μόνο ίχνη της καταλήγουν στο τελικό προϊόν. Τα ίχνη αυτά εντοπίζονται σε επίπεδα μικρότερα του 0.02%. Αυτό το ποσοστό μεταφράζεται σε ποσότητα 0.4-100 μg ανά 0.5 mL, ανάλογα με το εμβόλιο. Στα ετήσια αντιγριπικά εμβόλια που χορηγούνται στις Η.Π.Α., για παράδειγμα, τυπικά εντοπίζονται 2.5 μg φορμαλδεΰδης ανά δόση (0.0005%).
Εξαιτίας των πολλαπλών χρήσεων της φορμαλδεΰδης στη βιομηχανία, θα μπορούσε κανείς να υποθέσει πως η φορμαλδεΰδη είναι μία τεχνητή ουσία. Αυτό όμως δεν ισχύει, καθώς η φορμαλδεΰδη εντοπίζεται στη φύση και μάλιστα αποτελεί φυσικό συστατικό του κυτταρικού μεταβολισμού όλων των κυττάρων των θηλαστικών, καθώς και πολλών φυτών και μερικών τροφίμων. Στον ανθρώπινο οργανισμό, η φορμαλδεΰδη είναι απαραίτητο συστατικό για τη σύνθεση του γενετικού υλικού και τον μεταβολισμό των αμινοξέων.
Ο μεταβολισμός της φορμαλδεΰδης είναι εξαιρετικά ταχύς και ο χρόνος ημιζωής της δεν ξεπερνά τα 1-2 λεπτά. Τα φυσιολογικά της επίπεδα στο ανθρώπινο αίμα αντιστοιχούν σε 2-3μg/mL ή 2-3mg/L. Τα επίπεδα αυτά αντιστοιχούν σε συνολική ποσότητα 13-17mg περίπου για ενήλικες και 1.1-1.2mg για βρέφη ηλικίας 2 μηνών.
Συμπερασματικά, αν θεωρήσουμε ένα δυσμενές σενάριο, όπου ένα αχλάδι 100g έχει την ελάχιστη δυνατή ποσότητα φορμαλδεΰδης (4mg) και ένα εμβόλιο τη μέγιστη (100μg ή 0.1mg), προκύπτει το εξής:
Φορμαλδεΰδη αχλαδιού = 40 x Φορμαλδεΰδη εμβολίου = 3.3 x Φορμαλδεΰδη αίματος βρέφους 2 μηνών.
Η τοξικότητα της φορμαλδεΰδης
Σε αυτό το σημείο, θα αναρωτηθεί κάποιος για ποιον λόγο συγκρίνουμε τη φορμαλδεΰδη από διαφορετικές οδούς χορήγησης. Άλλωστε, η απορρόφηση των ουσιών δεν διαφέρει όταν αυτές λαμβάνονται από το στόμα ή χορηγούνται ενδομυΐκά ή τοποθετούνται στο δέρμα, στους βλεννογόνους κ.λπ.; Αυτή, από τη μία, είναι μία πολύ ορθή παρατήρηση. Από την άλλη, η αυθαίρετη θεώρηση πως όταν οι ουσίες χορηγούνται με ενδομυϊκή ένεση πετυχαίνουν πάντα καλύτερη απορρόφηση συγκριτικά με την από του στόματος χορήγηση, είναι λανθασμένη.
Στη φαρμακευτική, όταν θέλουμε να αναφερθούμε στο «τι θα κάνει το σώμα στο φάρμακο» χρησιμοποιούμε τον όρο φαρμακοκινητική. Η φαρμακοκινητική αναφέρεται στην απορρόφηση, την κατανομή, τον μεταβολισμό και την απέκκριση του φαρμάκου από τον οργανισμό και εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από τη φύση του φαρμάκου, τη δόση που χορηγείται, αλλά και από την οδό χορήγησης.
Η φαρμακοκινητική της φορμαλδεΰδης έχει μελετηθεί εκτενώς από όλες τις οδούς έκθεσης. Αυτό έχει επιτρέψει στις επίσημες αρχές να καθιερώσουν μέγιστες ασφαλείς τιμές έκθεσης για τον άνθρωπο από κάθε πηγή, συμπεριλαμβανομένων των τροφίμων, του αέρα και των φαρμάκων.
Η φορμαλδεΰδη, όταν χορηγείται από το στόμα, απορροφάται ταχύτατα μέσω του γαστρεντερικού συστήματος. Παρόλα αυτά, όταν λαμβάνεται μέσα από τρόφιμα, εντοπίζεται συνήθως σε δεσμευμένη και όχι σε ελεύθερη μορφή, η οποία δεν μπορεί να αξιοποιηθεί με τον ίδιο τρόπο από τον οργανισμό. Από την άλλη, όταν η φορμαλδεΰδη εγχέεται ενδομυΐκά, μόνο το 1/3 της συνολικής ποσότητάς της φαίνεται να καταλήγει στην κυκλοφορία, ενώ τα 2/3 δεσμεύονται και μεταβολίζονται τοπικά στο σημείο της ένεσης. Και στις δύο περιπτώσεις, ο ταχύς και άμεσος μεταβολισμός της φορμαλδεΰδης από ενδογενή αντιοξειδωτικά μόρια (γλουταθειόνη), δεν της επιτρέπει να εμφανίσει οποιαδήποτε τοξική δράση. Οι επιδημιολογικές μελέτες έρχονται να επιβεβαιώσουν και να ενισχύσουν αυτά τα ευρήματα.
Στην πραγματικότητα, η μόνη οδός η οποία ενέχει κίνδυνο τοξικότητας για τον άνθρωπο, είναι η εισπνοή, η οποία αποκτά σημασία όταν γίνεται συστηματικά, για μεγάλα χρονικά διαστήματα και με μεγάλες ποσότητες της ουσίας. Τέτοια έκθεση συναντάται σε επαγγελματικά περιβάλλοντα και τα επιτρεπόμενα όρια της φορμαλδεΰδης στον αέρα ελέγχονται αυστηρά. Η καρκινογενετικότητα της φορμαλδεΰδης έχει παρατηρηθεί δια μέσου αυτής της οδού, με περιπτώσεις ρινοφαρυγγικού και ρινοκολπικού καρκίνου. Αντιθέτως, σε περιπτώσεις στιγμιαίας έκθεσης σε μικρές ποσότητες φορμαλδεΰδης και σε αραιά χρονικά διαστήματα, όπως συμβαίνει κατά τον εμβολιασμό, καμία τοξικότητα δεν έχει παρουσιαστεί.
Συμπερασματικά, το σύνολο των επιστημονικών δεδομένων των τελευταίων 160 ετών μας δείχνουν πως η έκθεση των παιδιών στη φορμαλδεΰδη μέσω των εμβολίων, δεν επιφέρει κανέναν κίνδυνο για την υγεία τους.
Γιάννης Οικονόμου
Πηγές
1. US Department of Health and Human Services. Toxicological Profile for Formaldehyde. https://www.atsdr.cdc.gov/toxprofiles/tp111.pdf.
2. Plotkin, S. A. et al. The science of vaccine safety: Summary of meeting at Wellcome Trust. Vaccine 38, 1869–1880 (2020).
3. University of Oxford. Vaccine ingredients – Vaccine Knowledge Project.
4. Löffler, P. Review: Vaccine Myth-Buster – Cleaning Up With Prejudices and Dangerous Misinformation. Front. Immunol. 12, 663280 (2021).
5. Destefano, F., Offit, P. A. & Fisher, A. Vaccine Safety. in Plotkin’s Vaccines 1584-1600.e10 (Elsevier, 2018). doi:10.1016/B978-0-323-35761-6.00082-1.
6. Mitkus, R. J., Hess, M. A. & Schwartz, S. L. Pharmacokinetic modeling as an approach to assessing the safety of residual formaldehyde in infant vaccines. Vaccine 31, 2738–2743 (2013).
