Blog

Πάρα πολλά και πάρα πολύ σύντομα;

Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού παιδιών και εφήβων για το 2020, όπως διαμορφώθηκε από το Υπουργείο Υγείας¹, τα περισσότερα παιδιά από τον 1^ο μήνα ως και το 12^ο έτος της ζωής τους, εμβολιάζονται ενάντια σε 14 διαφορετικά παθογόνα και λαμβάνουν 23-30 δόσεις εμβολίων συνολικά. Ο αριθμός των δόσεων για κάποια εμβόλια διαφέρει με βάση την ηλικία στην οποία θα χορηγηθεί η πρώτη δόση, ενώ παιδιά που ανήκουν σε ομάδες κινδύνου ενδεχομένως να ανοσοποιηθούν και για κάποια επιπλέον παθογόνα. Δεδομένου ότι η επίσκεψη στον παιδίατρο για τον προγραμματισμένο εμβολιασμό δεν είναι ιδιαίτερα ευχάριστη για το παιδί, αλλά ούτε και για τον γονέα, για ορισμένους αυτή η διαδικασία ίσως μοιάζει υπερβολική ή ακόμα και αχρείαστη. Δεν έχει σημασία το πόσο κατανοεί κανείς την επιστήμη ή το πόσο την εμπιστεύεται. Το να βλέπεις το παιδί σου να κλαίει ενώ κάποιος το τρυπάει στο χέρι με μία βελόνα, δεν είναι κάτι που σε χαροποιεί ιδιαίτερα ως διαδικασία.

Γιατί χρειάζονται τόσες δόσεις; Είναι ασφαλές να εκτίθεται ένα νεογέννητο βρέφος σε τόσα παθογόνα; Ένας προβληματισμένος γονέας δικαίως θα αναρωτηθεί.

Η μόνη περίοδος στη ζωή ενός ανθρώπου κατά την οποία δεν έρχεται σε επαφή με μικρόβια, είναι ίσως εκείνη της παραμονής του στο αποστειρωμένο περιβάλλον της μήτρας. Από την πρώτη στιγμή της γέννησης, το βρέφος έρχεται σε επαφή με τρισεκατομμύρια μικρόβια και το ανοσοποιητικό του σύστημα καλείται να τα διαχειριστεί. Κάποια από αυτά, όπως τα βακτήρια της φυσιολογικής χλωρίδας της μητέρας, στα οποία εκτίθεται το νεογέννητο κατά τον τοκετό, είναι χρήσιμα και απαραίτητα για τη συνολική υγεία. Με αυτά, το ανοσοποιητικό σύστημα χτίζει μία σχέση ευγενούς συμβίωσης².

Στη μετέπειτα ζωή τους, τα βρέφη και τα μικρά παιδιά έρχονται συνεχώς σε επαφή με εκατοντάδες χιλιάδες ιούς, βακτήρια και άλλους παθογόνους μικροοργανισμούς. Θυμηθείτε τους εαυτούς σας όταν ήσασταν παιδιά, που παίζατε στο πάτωμα του σπιτιού ή πέφτατε το χώμα της παιδικής χαράς και βάζατε συνεχώς τα χέρια στο στόμα ή στα μάτια για να γνωρίσετε τον κόσμο μέσα από τις αισθήσεις. Κάθε ένα από αυτά τα παθογόνα διαθέτουν από μερικές δεκάδες ως και χιλιάδες αντιγόνα. Τα αντιγόνα, με πολύ απλά λόγια, είναι τα δομικά στοιχεία του παθογόνου (συνήθως πρωτεΐνες ή πολυσακχαρίτες) τα οποία αναγνωρίζει το ανοσοποιητικό μας σύστημα και τα χρησιμοποιεί για να παράξει αντισώματα. Σκεφτείτε λοιπόν τους υπερβολικά υψηλούς αριθμούς αντιγόνων στα οποία καλείται να αντιδράσει το ανοσοποιητικό σύστημα ενός βρέφους³.

Μία αρχική προστασία παρέχεται από την πλευρά της μητέρας, η οποία μεταφέρει τα δικά της αντισώματα μέσω του πλακούντα αλλά και μέσω του μητρικού γάλατος στο βρέφος. Επιπλέον, η σωστή υγιεινή, η καλή διατροφή και η ολοκληρωμένη εμβολιαστική κάλυψη στις ανεπτυγμένες χώρες, παρέχουν την απαραίτητη ασπίδα ενάντια στις πιο επικίνδυνες λοιμώδεις ασθένειες. Σταδιακά, τόσο με τον εμβολιασμό όσο και με τη φυσική νόσηση, τα παιδιά θωρακίζονται με ανοσολογική μνήμη και αρρωσταίνουν λιγότερο συχνά⁴.

Πόσα όμως αντιγόνα περιέχονται μέσα στα εμβόλια; Και πόσο επιβαρύνουν το ανοσοποιητικό σύστημα των μικρών παιδιών; Κατά τα τέλη της δεκαετίας του ’80 ως και τις αρχές του ’90, τα διαθέσιμα εμβόλια προστάτευαν από οκτώ παθογόνα και περιείχαν περισσότερα από 3.000 αντιγόνα. Με την εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, τα σημερινά εμβόλια περιέχουν μονάχα 150 αντιγόνα κατά μέσο όρο ενώ προστατεύουν από περισσότερες ασθένειες⁵. Επιπλέον, το ανοσοποιητικό σύστημα των βρεφών είναι εξοπλισμένο με όλα τα απαραίτητα συστατικά ώστε να αντιδρά στον εμβολιασμό πιο αποτελεσματικά από ό,τι θα αντιδρούσε το ανοσοποιητικό σύστημα ενός ενήλικα. Ακόμα και αν ένα βρέφος λάμβανε την ίδια στιγμή 11 δόσεις εμβολίων, θα χρειαζόταν να χρησιμοποιήσει μόνο το 0.1% του ανοσοποιητικού του συστήματος για να τα διαχειριστεί⁶.

Να τονίσουμε εδώ πως όταν αναφερόμαστε στα εμβόλια, μιλάμε κυρίως για αντιγόνα, διότι, ανεξάρτητα από τον τύπο και την τεχνολογία του εμβολίου, το παθογόνο ή τα τμήματα αυτού που περιέχονται στο εμβόλιο δεν είναι ικανά να προκαλέσουν λοίμωξη. Συνεπώς, το βρέφος και το παιδί που θα εμβολιαστεί, δεν κινδυνεύουν με νόσηση.

Επιπλέον, η ανάγκη για περισσότερες από μία δόσεις του ίδιου εμβολίου, πηγάζει από τις γνώσεις του επιστημονικού κλάδου της ανοσολογίας. Οι βασικοί λόγοι για τους οποίους απαιτείται επιπλέον χορήγηση είναι οι εξής⁷:

• Η μία και μοναδική δόση μπορεί απλά να μην είναι αρκετή ώστε να διεγείρει το ανοσοποιητικό σύστημα τόσο όσο χρειάζεται για να προκύψει ισχυρή ανοσία.
• Για κάποια εμβόλια η ανοσία φθίνει με την πάροδο του χρόνου και ως εκ τούτου προκύπτει ανάγκη για ενισχυτική δόση, ώστε τα επίπεδά της να αυξηθούν και πάλι.
• Οι πολλαπλές δόσεις για κάποια εμβόλια εκμηδενίζουν τις διαφορές στην απόκριση και εξασφαλίζουν πως όλα τα παιδιά θα αναπτύξουν ικανοποιητική ανοσία.
• Μερικές φορές η επανάληψη του εμβολιασμού έχει να κάνει περισσότερο με το είδος του παθογόνου παρά με το ανοσοποιητικό σύστημα. Για παράδειγμα, το εμβόλιο της γρίπης, για τα παιδιά που ανήκουν σε ομάδες κινδύνου, πρέπει να επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο εξαιτίας της μεταλλαξιμότητας του ιού.  

Αξίζει να έχουμε στο νου μας πως κανένα συμπέρασμα δεν προκύπτει στον επιστημονικό κόσμο χωρίς πρώτα να έχει αξιολογηθεί μέσα από μελέτη και πείραμα. Έτσι λοιπόν, θα ήταν ιδιαίτερα αντιεπιστημονικό από την πλευρά της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, να καταλήγει σε προγράμματα εμβολιασμού χωρίς πρώτα να έχει τεκμηριώσει επαρκώς την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους.

Το σύνολο των χορηγούμενων εμβολίων έχει μελετηθεί εκτενώς ως προς την ασφάλεια και ανησυχίες που προκύπτουν από μη επιστημονικές πηγές, όπως εκείνες που αφορούν τον αυτισμό, τις νευροψυχιατρικές διαταραχές, τις χρόνιες λοιμώξεις και τα αυτοάνοσα νοσήματα, υστερούν βιολογικής και επιδημιολογικής βάσης. Μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί σε διάφορες χώρες του κόσμου και αφορούν δείγμα παιδιών της τάξεως των εκατομμυρίων σε αριθμό, αποτυγχάνουν τα εντοπίσουν συσχέτιση μεταξύ του εμβολιαστικού προγράμματος και της εμφάνισης αυτισμού, αυτοάνοσων νοσημάτων, άσθματος, αλλεργιών, σπασμών, νευροαναπτυξιακών διαταραχών, μαθησιακών δυσκολιών, διαταραχής ελλειμματικής προσοχής ή/και υπερκινητικότητας ή ευαλωτότητας σε παθογόνα που δεν καλύπτονται από τα εμβόλια^8–12.

Είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως, κάθε νέο εμβόλιο, προτού εγκριθεί για χρήση στον πληθυσμό, ελέγχεται εκτενώς για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα του στα πλαίσια του ήδη υπάρχοντος εμβολιαστικού προγράμματος. Αυτό σημαίνει ότι, όταν μελετάται ένα νέο εμβόλιο, δεν χορηγείται στους εθελοντές υπό την προϋπόθεση πως θα απέχουν από το εμβολιαστικό πρόγραμμα. Αυτό άλλωστε θα ήταν ανήθικο και μη πραγματικό. Αντίθετα, τα παιδιά που θα λάβουν το νέο εμβόλιο ολοκληρώνουν κανονικά την εμβολιαστική τους κάλυψη όπως ορίζει το εκάστοτε πρόγραμμα εμβολιασμού εκείνη τη δεδομένη χρονική στιγμή.

Συμπερασματικά, τα εμβόλια που χορηγούνται στα βρέφη και στα παιδιά κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους είναι ασφαλή και αποτελεσματικά και παρέχουν την απαραίτητη θωράκιση ενάντια σε επικίνδυνες λοιμώξεις.

Τροφή για σκέψη – Η υπόθεση της υγιεινής

Ως αποχαιρετιστήριο μήνυμα για αυτό το άρθρο, θα ήθελα να κάνουμε μία νύξη σε κάτι που ίσως στην αρχή ακουστεί αντιφατικό. Τι θα σκεφτόσασταν αν σας έλεγα πως η μειωμένη επαφή μας με παθογόνα μικρόβια μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στην υγεία μας;

Θα έλεγε κανείς πως το καθαρό νερό, η υψηλή θρεπτική αξία των τροφίμων και η καθημερινή υγιεινή, θα ήταν αρκετά ώστε στις ανεπτυγμένες χώρες τα παιδιά να είναι πια προστατευμένα και ο εμβολιασμός να είναι περιττός. Δυστυχώς, τα πράγματα δεν δουλεύουν ακριβώς με αυτόν τον τρόπο. Πράγματι, οι επιδημιολογικές καμπύλες των λοιμώξεων εμφάνισαν σημαντική πτώση με την εφαρμογή των παραπάνω μέτρων, αλλά η πτώση αυτή δεν ήταν ποτέ αρκετή ώστε να εξαφανίσει τους ιούς και τα μικρόβια. Τα κρούσματα, αν και μειωμένα, επέμεναν και άλλο τόσο επέμεναν και οι θάνατοι. Γι’ αυτό άλλωστε υπήρχε εξαρχής και η ανάγκη για αποτελεσματική πρόληψη κατά των λοιμώξεων, την οποία προσφέρει ο εμβολιασμός. Η ακόμα πιο έντονη αποστείρωση και η ασφυκτική εφαρμογή κανόνων υγιεινής, ιδίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, πάλι δεν καταφέρνει να αντικαταστήσει τον εμβολιασμό. Αποδεδειγμένα, κάθε φορά που οι εμβολιασμοί μειώνονται για μία εκτεταμένη χρονική περίοδο, εκ των πραγμάτων εμφανίζονται επιδημικές εξάρσεις^13–15.

Την ίδια στιγμή, η εμμονή με την καθαριότητα οδήγησε σε αυτό που σήμερα ονομάζουμε «υπόθεση της υγιεινής». Με απλά λόγια, σύμφωνα με αυτήν την υπόθεση, το ανοσοποιητικό μας σύστημα δεν έρχεται πια σε επαφή με τον αριθμό και την ποικιλία των αντιγόνων που αντιμετώπιζε πριν από μερικά χρόνια. Αυτό, ενώ από τη μία μας προστατεύει από λοιμώξεις, από την άλλη αφήνει κάποια κύτταρα του ανοσοποιητικού μας χωρίς «δουλειά». Μη έχοντας με τι να ασχοληθούν, τα κύτταρα αυτά ξεκινούν να αναγνωρίζουν αβλαβείς παράγοντες ως εχθρικούς και να τους πολεμούν. Οι παράγοντες αυτοί μπορεί να είναι η γύρη των λουλουδιών, με την οποία να εκδηλώνεται μία αλλεργική αντίδραση, ή ακόμα και κύτταρα του ίδιου μας του σώματος, όπως στις περιπτώσεις των αυτοάνοσων νοσημάτων. Πράγματι, σε σύγκριση με τη δεκαετία του ’70, από τις αρχές της δεκαετίας του ’90, στις ανεπτυγμένες χώρες, έχουμε αυξημένα περιστατικά άσθματος, αλλεργικής ρινίτιδας, ατοπικής δερματίτιδας, σκλήρυνσης κατά πλάκας, ινσουλινοεξαρτώμενου διαβήτη τύπου Ι και νόσου του Crohn¹⁶.   

Κάποιες ιογενείς λοιμώξεις έχουν πράγματι συσχετιστεί με την εμφάνιση αυτοάνοσων νοσημάτων, όπως ο ιός Epstein-Barr με τη σκλήρυνση κατά πλάκας, αλλά και η απουσία της έκθεσης σε ιούς και μικρόβια έχει τη δική της σημασία.

Γιάννης Οικονόμου
20/12/2021

Βιβλιογραφία

1.            Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Παιδιών και Εφήβων 2020 – Υπουργείο Υγείας.

2.            Grech, A. et al. Maternal exposures and the infant gut microbiome: a systematic review with meta-analysis. Gut Microbes 13, 1897210 (2021).

3.            The immune system and immunisation – Immunisation Advisory Centre.

4.            Simon, A. K., Hollander, G. A. & McMichael, A. Evolution of the immune system in humans from infancy to old age. Proc. R. Soc. B Biol. Sci. 282, 20143085 (2015).

5.            Multiple Vaccinations at One Time – HealthyChildren.org.

6.            Offit, P. A. et al. Addressing Parents’ Concerns: Do Multiple Vaccines Overwhelm or Weaken the Infant’s Immune System? 8.

7.            Understanding How Vaccines Work – CDC.

8.            The Childhood Immunization Schedule and Safety: Stakeholder Concerns, Scientific Evidence, and Future Studies. 13563 (National Academies Press, 2013). doi:10.17226/13563.

9.            O’Leary, S. T. & Maldonado, Y. A. Safety of Multiple Antigen Exposure in the Childhood Immunization Schedule. JAMA 319, 870 (2018).

10.          Iqbal, S., Barile, J. P., Thompson, W. W. & DeStefano, F. Number of antigens in early childhood vaccines and neuropsychological outcomes at age 7-10 years: ANTIGENS FROM VACCINES AND NEUROPSYCHOLOGICAL OUTCOMES. Pharmacoepidemiol. Drug Saf. 22, 1263–1270 (2013).

11.          DeStefano, F., Price, C. S. & Weintraub, E. S. Increasing Exposure to Antibody-Stimulating Proteins and Polysaccharides in Vaccines Is Not Associated with Risk of Autism. J. Pediatr. 163, 561–567 (2013).

12.          Glanz, J. M. et al. Association Between Estimated Cumulative Vaccine Antigen Exposure Through the First 23 Months of Life and Non–Vaccine-Targeted Infections From 24 Through 47 Months of Age. JAMA 319, 906 (2018).

13.          Edwards, K. M. et al. Countering Vaccine Hesitancy. Pediatrics 138, e20162146 (2016).

14.          Porter, A. & Goldfarb, J. Measles: A dangerous vaccine-preventable disease returns. Cleve. Clin. J. Med. 86, 393–398 (2019).

15.          Siani, A. Measles outbreaks in Italy: A paradigm of the re-emergence of vaccine-preventable diseases in developed countries. Prev. Med. 121, 99–104 (2019).

16.          Murdaca, G., Greco, M., Borro, M. & Gangemi, S. Hygiene hypothesis and autoimmune diseases: A narrative review of clinical evidences and mechanisms. Autoimmun. Rev. 20, 102845 (2021).