Blog

Είναι γεγονός πως, ανά τους αιώνες, η ανθρωπότητα έχει υποφέρει από πολλές πανδημίες. Η πρώτη καταγεγραμμένη ίσως είναι ο Λοιμός των Αντωνίνων (ή Λοιμός του Γαληνού) που σημάδεψε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το 165 π.Χ., ενώ η πιο πρόσφατη δεν είναι άλλη από αυτή του SARS-CoV-2. Γεγονός είναι επίσης πως, όταν αναπτύσσονται ικανοποιητικά μέτρα πρόληψης και θεραπείας για τους παθογόνους παράγοντες που προκαλούν αυτές τις πανδημίες, η ανθρωπότητα τείνει να τις ξεχνά. Ως αποτέλεσμα αυτής της «αμνησίας», πολλοί θεωρούν πως τα μέτρα δεν είναι πια απαραίτητα στον σύγχρονο κόσμο, αγνοώντας πως οι παθογόνοι παράγοντες όχι μόνο δεν έχουν εκλείψει, αλλά συνεχώς προσπαθούν να εξαπλωθούν με την κάθε δυνατή ευκαιρία.

Μία σειρά άρθρων που θα ακολουθήσει, θα έχει ως στόχο την ενημέρωση σχετικά με τα αίτια, την παθολογία, την επιδημιολογία και τα διαθέσιμα μέτρα διαχείρισης των πιο γνωστών δυνητικά πανδημικών ή ενδημικών παθογόνων, με σκοπό την ενημέρωση και την ανάδειξη της σημασίας του εμβολιασμού.

Και κάπως έτσι, ξεκινάμε με την πρώτη ξεχασμένη πανδημία, τη γνωστή εποχική γρίπη, η οποία προκαλείται από τους ιούς Influenza.

Τι είναι η εποχική γρίπη;

Η εποχική γρίπη δεν είναι ένα απλό κρυολόγημα. Είναι μία οξεία λοίμωξη του αναπνευστικού συστήματος που μπορεί να είναι είτε ήπια, είτε σοβαρή. Η γρίπη ευθύνεται για εκατομμύρια σοβαρές νοσηλείες και εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο.

Τα συμπτώματα της γρίπης περιλαμβάνουν πυρετό, πονόλαιμο, καταρροή, πονοκέφαλο, πόνο στις αρθρώσεις και αίσθημα κακουχίας, ενώ στις ήπιες εκδηλώσεις της νόσου υποχωρούν συνήθως μετά από μία εβδομάδα χωρίς να απαιτηθεί ιατρική παρακολούθηση. Αντιθέτως, ο βήχας, ο οποίος είναι τις πιο πολλές φορές ξηρός, είναι πιο επίμονος και μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από δύο εβδομάδες. 

Ακόμα και στις ήπιες εκδηλώσεις, τα συμπτώματα της γρίπης μπορούν να καταβάλλουν τον οργανισμό για αρκετές ημέρες, ενώ στις πιο σοβαρές περιπτώσεις οι επιπλοκές της λοίμωξης και οι πιθανές δευτερογενείς λοιμώξεις (π.χ. μία επακόλουθη πνευμονία) μπορούν να αποβούν μοιραίες.

Οι ομάδες κινδύνου για βαριά νόσηση αποτελούνται από τις εγκυμονούσες και θηλάζουσες, τους ηλικιωμένους άνω των 60, τους χρόνια πάσχοντες, τα άτομα με νοσογόνο παχυσαρκία, τα παιδιά που λαμβάνουν χρόνια αγωγή με ασπιρίνη, τους εργαζόμενους σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας, τους κλειστούς πληθυσμούς, καθώς και εκείνους που έρχονται σε στενή επαφή με παιδιά <6 μηνών και επαγγελματίες που εργάζονται με πτηνά και χοίρους.

Από τι προκαλείται η γρίπη;

Η γρίπη προκαλείται από τους ιούς Influenza, ή απλά ιούς της γρίπης. Ως προς την ταξινόμησή τους, οι ιοί αυτοί ανήκουν στην οικογένεια Orthomyxoviridae και αποτελούν τα τέσσερα από τα επτά συνολικά της γένη. Τα τέσσερα γένη Influenza είναι οι ιοί τύπου Α, Β, C και D.  Για τον άνθρωπο, οι τύποι που έχουν σημασία είναι οι Α και Β, ενώ ο C προκαλεί μόνο ήπιες λοιμώξεις και ο D προσβάλλει μόνο τα βοοειδή.

Οι ιοί αυτοί περιβάλλονται από μία μεμβράνη που στην επιφάνειά της καλύπτεται από δύο βασικές πρωτεΐνες, την αιμαγλουτινίνη (Η) και τη νευραμινιδάση (Ν). Ανάλογα με τον τύπο της κάθε πρωτεΐνης, ο ιός παίρνει και την κωδική του ονομασία (π.χ. Η1Ν1). Οι πρωτεΐνες αυτές είναι απαραίτητες για τον κύκλο ζωής του ιού καθώς η πρώτη του επιτρέπει να εισέλθει σε ένα υγιές κύτταρο, ενώ η δεύτερη τον βοηθά να βγει από αυτό και να μολύνει το επόμενο.

Πώς προσβάλλει ο ιός της γρίπης τα ανθρώπινα κύτταρα;

Όπως είπαμε οι ιοί Influenza αποτελούνται από μία μεμβράνη που στην επιφάνειά της καλύπτεται από τις πρωτεΐνες Η και Ν. Μεταξύ των πρωτεϊνών επιφάνειας, υπάρχει και μία τρίτη πρωτεΐνη, η Μ2, που λειτουργεί ως πόρος πρωτονίων. Στο εσωτερικό της μεμβράνης υπάρχει το γενετικό υλικό του ιού, το οποίο αποτελείται από ένα μονόκλωνο RNA αρνητικής πολικότητας το οποίο χωρίζεται σε 8 διαφορετικά κομμάτια που λειτουργούν σαν «χρωμοσώματα» και το καθένα κωδικοποιεί διαφορετικές πρωτεΐνες επιφάνειας.

Ο ιός έρχεται αρχικά σε επαφή με τα επιθηλιακά κύτταρα του ανώτερου αναπνευστικού του ανθρώπου, δηλαδή τα κύτταρα του βλεννογόνου της μύτης. Εκεί ο ιός χρησιμοποιεί τις πρωτεΐνες επιφάνειάς του για να προσδεθεί σε ειδικές θέσεις στην κυτταρική μεμβράνη των ανθρώπινων κυττάρων και να εισέλθει στο εσωτερικό τους. Όταν βρεθεί στο κυτταρόπλασμα, ο ιός θα ανοίξει τη μεμβράνη του και θα αδειάσει το γενετικό του υλικό, το οποίο στη συνέχεια θα προχωρήσει στο εσωτερικό του πυρήνα του κυττάρου. Μέσα στον πυρήνα, το ιικό RNA αντιγράφεται για να αποκτήσει θετική πολικότητα και δημιουργεί αγγελιοφόρα RNA (mRNA) τα οποία βγαίνουν από τον πυρήνα και κωδικοποιούν τις πρωτεΐνες των νέων ιών. Τα mRNA συνδέονται με τα ριβοσώματα για να δημιουργήσουν αυτές τις πρωτεΐνες, οι οποίες στη συνέχεια περνούν στο σύστημα Golgi όπου τροποποιούνται για να μπορούν να κολλήσουν στην κυτταρική μεμβράνη του ανθρώπινου κυττάρου. Αφού κολλήσουν, κόβουν ένα μέρος της και το χρησιμοποιούν για να δημιουργήσουν τη μεμβράνη του νέου ιού.

(Not so) fun fact: Ναι, η μεμβράνη του ιού είναι κομμάτι της κυτταρικής μεμβράνης του κυττάρου που προσέβαλε. Και αυτό είναι χαρακτηριστικό κοινό για όλους τους μεμβρανώδεις ιούς. Ed Gein vibes, για τους λάτρεις του horror.

Γιατί ο ιός της γρίπης είναι τόσο επικίνδυνος;

Ευθύνη για την άμυνα του οργανισμού μας ενάντια στους ιούς έχει το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Εκείνο είναι που θα εντοπίσει, θα αναγνωρίσει τον ιό και θα κινητοποιηθεί για να καταπολεμήσει τη λοίμωξη, κυρίως μέσω της παραγωγής αντισωμάτων. Τα αντισώματα αυτά μπορούν να συνδεθούν με την πρωτεΐνη Η ή την πρωτεΐνη Ν, ή ακόμα και με τις δύο ταυτόχρονα. Όσο περισσότερα αντισώματα και επίτοπα, τόσο πιο αποτελεσματική η ανοσολογική μας απόκριση.

Το πρόβλημα εδώ είναι πως ο ιός της γρίπης έχει αρκετούς άσσους στο μανίκι του και τους χρησιμοποιεί όλους για να ξεφύγει από το ανοσοποιητικό μας σύστημα.

1. Αντιγονική εκτροπή: ο ιός μεταλλάσσει τα αντιγόνα του (τις πρωτεΐνες Ν και Η) ώστε να γίνονται λιγότερο αναγνωρίσιμα από τα αντισώματα
2. Αντιγονική μετατόπιση: όταν στον ίδιο οργανισμό (άνθρωπο ή ζώο) υπάρχουν ταυτόχρονα δύο ή περισσότεροι τύποι ιού γρίπης, οι ιοί ανασυνδυάζουν τα αντιγόντα τους ανταλλάσσοντας μεταξύ τους πρωτεΐνες. Έτσι προκύπτει ένας νέος ιός γρίπης που φέρει στη μεμβράνη του έναν νέο συνδυασμό αντιγόνων, λιγότερο αναγνωρίσιμο από τα αντισώματα
3. Ταχύτητα: όπως έχουμε αναφέρει σε παλαιότερο άρθρο, όταν το ανοσοποιητικό μας σύστημα έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με έναν νέο ιό, χρειάζεται περίπου 2 εβδομάδες για να παράξει ικανοποιητικούς αριθμούς αντισωμάτων εναντίων του. Αντιθέτως, σε επαναμόλυνση, η ανοσολογική μνήμη ενεργοποιείται πολύ πιο γρήγορα και τα αντισώματα παράγονται μέσα σε λίγες ημέρες. Ο ιός της γρίπης όμως πολλαπλασιάζεται ταχύτατα και μπορεί να ξεπεράσει σε ταχύτητα ακόμα και τη δημιουργία αντισωμάτων από τα λεμφοκύτταρα μνήμης

Με λίγα λόγια, το ανοσοποιητικό μας έρχεται αντιμέτωπο με έναν κινούμενο στόχο που συνεχώς αλλάζει πρόσωπο. Αυτός είναι και ο βασικότερος λόγος για τον οποίον τα εμβόλια της γρίπης ανανεώνονται κάθε χρόνο.

Τι μας προσφέρει το εμβόλιο της γρίπης;

Το αντιγριπικό εμβόλιο προετοιμάζει το ανοσοποιητικό μας σύστημα για να διαχειριστεί αποτελεσματικά τα στελέχη της γρίπης που θα επικρατήσουν στην κοινότητα την χειμερινή περίοδο του έτους. Με τον εμβολιασμό, ο οργανισμός μας παράγει αντισώματα και αναπτύσσει ανοσολογική μνήμη, με αποτέλεσμα να αποτρέπεται η λοίμωξη ή, στην περίπτωση που προκύψει, να μην οδηγεί στον θάνατο.

H επιτυχία του εμβολίου στηρίζεται κυρίως στο κατά πόσο η πρόβλεψη για τα επικρατέστερα στελέχη θα είναι πετυχημένη, αλλά και στο ποσοστό του πληθυσμού που θα εμβολιαστεί. Δευτερευόντως, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εμβολιαζόμενου, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο πραγματοποιήθηκε ο εμβολιασμός, μπορούν να επηρεάσουν την αποτελεσματικότητα της ανοσοποίησης.

Συχνές ερωτήσεις για το εμβόλιο της γρίπης

• Πόσες δόσεις χρειάζονται;

Χρειάζεται μόνο μία δόση ετησίως, η οποία πραγματοποιείται ιδανικά μεταξύ Οκτωβρίου και Νοεμβρίου. Εξαίρεση αποτελούν τα παιδιά κάτω των 9 ετών που εμβολιάζονται για πρώτη φορά. Σε αυτά γίνονται δύο δόσεις του εμβολίου, με απόσταση 28 ημερών η μία από την άλλη.

• Πόσο καιρό διατηρείται η ανοσία του εμβολίου;

Αν το εμβόλιο έχει χορηγηθεί σωστά και δεν υπάρχουν άλλοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την ανοσοποίηση, τα αντισώματα που παράγονται από τον εμβολιασμό θεωρείται πως παρέχουν προστασία για περίπου 6 μήνες μετά τη χορήγηση.

• Σε πόσο καιρό μετά τον εμβολιασμό θεωρούμαι προστατευμένος;

Ο οργανισμός χρειάζεται περίπου 15 ημέρες για να φτιάξει επαρκή αντισώματα μετά τον εμβολιασμό.

• Μπορώ να νοσήσω από γρίπη εξαιτίας του εμβολίου;

Όχι. Το εμβόλιο της γρίπης περιέχει αδρανοποιημένους (νεκρούς) ιούς. Συμπτώματα που μπορεί να ακολουθήσουν τον εμβολιασμό (π.χ. αίσθημα κακουχίας, πυρετός, πονοκέφαλος) οφείλονται στην ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος και τη φλεγμονώδη αντίδραση, ενώ υποχωρούν μετά από λίγες ημέρες.

• Μπορώ να χρησιμοποιήσω παυσίπονα και αντιφλεγμονώδη αν εμφανίσω τέτοια συμπτώματα μετά το εμβόλιο;

Ιδανικά, εάν τα συμπτώματα είναι υποφερτά, προτιμούμε να αποφεύγουμε τη χρήση αντιφλεγμονωδών φαρμάκων. Ο λόγος είναι πως τα φάρμακα αυτά, καθώς περιορίζουν τη φλεγμονή, μπορεί να μειώσουν και ως έναν βαθμό την παραγωγή αντισωμάτων. Εάν υπάρχει ανάγκη, περιοριζόμαστε στη χρήση παρακεταμόλης, πάντα με την καθοδήγηση του γιατρού ή του φαρμακοποιού.

• Μπορώ να φάω αυγό ή ψάρι μετά τον εμβολιασμό;

Ναι. Δεν υπάρχει καμία σύσταση για ειδική δίαιτα πριν ή μετά τον εμβολιασμό. Μία ισορροπημένη διατροφή, πλούσια σε ποικιλία τροφίμων, η καλή ενυδάτωση και η διατήρηση της φυσιολογικής εντερικής χλωρίδας, μπορούν να βελτιώσουν την ανοσολογική απόκριση στον εμβολιασμό. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχει κάποιο τρόφιμο που να απαγορεύεται.

Σε ό,τι αφορά το αυγό, η φήμη πιθανότατα πυροδοτήθηκε εξαιτίας του ότι ο ιός της γρίπης που ενσωματώνεται νεκρός στα εμβόλια, αρχικά αναπτύσσεται μέσα σε αυγά κότας (με εξαίρεση ένα από τα διαθέσιμα εμβόλια). Για τον λόγο αυτόν, υπάρχει η γενικότερη σύσταση για άτομα που έχουν αναφυλαξία στο αυγό, να εμβολιάζονται σε νοσοκομειακό περιβάλλον, ώστε να αντιμετωπιστεί η οποιαδήποτε αλλεργική αντίδραση άμεσα. Παρόλα αυτά, ακόμα και σε αυτά τα άτομα, οι αλλεργικές αντιδράσεις μετά τον εμβολιασμό είναι ιδιαίτερα σπάνιες.

• Πέρσι έκανα το εμβόλιο και νόσησα. Γιατί;

Υπάρχουν διάφορες εξηγήσεις για ένα τέτοιο σενάριο. Αρχικά, είναι πολύ πιθανό η νόσηση να οφείλεται σε διαφορετικό στέλεχος του ιού από αυτά που καλύπτει το εμβόλιο. Μία άλλη εξήγηση είναι πως το άτομο κόλλησε τον ιό πριν προλάβει ο οργανισμός να αναπτύξει αντισώματα από τον εμβολιασμό. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εμβολιασμένου, όπως π.χ. η λήψη συγκεκριμένων φαρμάκων και οι ανεπάρκειες/ελλείψεις σε θρεπτικά συστατικά, ή ακόμα και ο λανθασμένος τρόπος χορήγησης του εμβολίου από τον επαγγελματία υγείας, μπορούν να μειώσουν την αποτελεσματικότητα του εμβολίου.   

• Είναι το εμβόλιο ασφαλές;

Το αντιγριπικό εμβόλιο είναι ιδιαίτερα ασφαλές και πολύ καλά ανεκτό. Οι πιο συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες είναι αυτοπεριοριζόμενες και υποχωρούν μετά από 1-2 ημέρες. Δισεκατομμύρια δόσεις έχουν χορηγηθεί ως σήμερα σε όλον τον κόσμο και τα συστήματα φαρμακοεπαγρύπνησης, τόσο σε τοπικό, όσο και σε διεθνές επίπεδο, παρακολουθούν πολύ στενά τα θέματα ασφάλειας που μπορεί να προκύψουν.

Επειδή όμως όλα είναι σχετικά και για όλα τα φάρμακα ζυγίζουμε το σχέση οφέλους προς κίνδυνο, ακολουθεί ένας συγκριτικός πίνακας μεταξύ του εμβολίου της γρίπης και της νόσησης.

Κίνδυνοι που σχετίζονται με τη λοίμωξη από τον ιό της γρίπης	Κίνδυνοι που σχετίζονται με τον αντιγριπικό εμβολιασμό
Συχνά συμπτώματα:   Πυρετός, πονόλαιμος, καταρροή, ξηρός βήχας, κόπωση, πονοκέφαλος, πόνος στους μυς Λαρυγγίτιδα και βρογχιολίτιδα στα παιδιά	Συχνές ανεπιθύμητες ενέργειες (<1/100):   Πόνος, ερυθρότητα, πρήξιμο στο σημείο της ένεσης Πυρετός, κόπωση, πόνος στους μυς
Πιθανές επιπλοκές:   Βακτηριακή πνευμονία Ωτικές λοιμώξεις Ρινικές λοιμώξεις Μυοκαρδίτιδα, περικαρδίτιδα Επιδείνωση χρόνιας νόσου Οξέα καρδιαγγειακά συμβάματα	Σπάνιες ανεπιθύμητες ενέργειες (<1/1.000):   Κνίδωση Πυρετικοί σπασμοί σε παιδιά
Σπάνιες επιπλοκές:   Σηψαιμία Εγκεφαλοπάθεια Σύνδρομο Guillain Barre Θάνατος	Πολύ σπάνιες ανεπιθύμητες ενέργειες (<1/10.000):   Αναφυλαξία Παραισθησία

Εκτός από το εμβόλιο, ποια άλλα φάρμακα υπάρχουν;

To 2002, το αντιιικό φάρμακο οσελταμιβίρη με την εμπορική ονομασία Tamiflu της εταιρείας Roche εγκρίνεται από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων για τη θεραπεία και την πρόληψη της γρίπης.

Η οσελταμιβίρη δρα μπλοκάροντας τη νευραμινιδάση του ιού, αποτρέποντας έτσι την έξοδό του από το ανθρώπινο κύτταρο και σταματώντας την εξάπλωσή του.

Στα πρώτα χρόνια της κυκλοφορίας της, η οσελταμιβίρη συνταγογραφούταν κατά κόρον σε ασθενείς με γρίπη αλλά και σε ευάλωτα άτομα που είχαν έρθει σε επαφή με κρούσματα.

Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια η θέση της οσελταμιβίρης στη διαχείριση της γρίπης έχει υποβαθμιστεί σημαντικά καθώς νέες μελέτες έδειξαν πως τελικά το όφελος από τη χορήγησή της δεν είναι και τόσο μεγάλο. Η οσελταμιβίρη μπορεί να μειώσει τις επισκέψεις στον γιατρό και να περιορίσει τη διάρκεια της νόσησης κατά 1 ημέρα, όμως δεν έχει καμία επίδραση στην πιθανότητα νοσηλείας, αλλά ούτε και στην πιθανότητα εμφάνισης επιπλοκών.

Πλέον οι επίσημες οδηγίες την κατηγοριοποιούν ως μία συμπληρωματική θεραπεία, όταν υπάρχει σαφής ένδειξη για τη χορήγησή της, σε πολύ συγκεκριμένες ομάδες ασθενών.

Παρόλα αυτά, στη χώρα μας εξακολουθεί να συνταγογραφείται αρκετά συχνά.

Συμπεράσματα

Μπορεί στο άκουσμα της γρίπης ο νους μας να πηγαίνει στο κοινό κρυολόγημα, όμως ο ιός της γρίπης είναι πολύ διαφορετικός και πολύ πιο επικίνδυνος.

Ο εποχικός εμβολιασμός προσφέρει μια αποτελεσματική πρόληψη, η οποία στο τέλος της ημέρας αποτελεί και την πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση της νόσου.

Ο υγιεινός τρόπος ζωής, με καλή διατροφή, ενυδάτωση και άσκηση, μπορεί να εξασφαλίσει τα πλήρη οφέλη του εμβολιασμού για τον οργανισμό μας.

Ακολουθούμε το εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμού, συμβουλευόμαστε τους ειδικούς και προστατεύουμε τον εαυτό μας και τους γύρω μας.

Γιάννης Οικονόμου