Blog

Το ιχνοστοιχείο που συνοδεύει τον πυρηνικό πόλεμο

Το τελευταίο διάστημα, με τις εξελίξεις του πολέμου που συνεχίζεται μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, οι φήμες για την ενεργοποίηση πυρηνικών δυνάμεων ολοένα και φουντώνουν. Αποτέλεσμα του φόβου που έχουν προκαλέσει αυτά τα ανησυχητικά νέα είναι η σημαντικά αυξημένη ζήτηση για προϊόντα που περιέχουν ιώδιο. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την παραπληροφόρηση που υπάρχει σχετικά με την ορθή και ασφαλή χρήση τέτοιων σκευασμάτων, οδήγησε τον Πανελλήνιο Φαρμακευτικό Σύλλογο να εκδώσει σχετικό Δελτίο Τύπου στις 8 Μαρτίου 2022 προς τη διαφύλαξη της δημόσιας υγείας¹.

Τι είναι το Ιώδιο

Το ιώδιο είναι ένα ιχνοστοιχείο απαραίτητο για τη φυσιολογική λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα. Συμμετέχει στην παραγωγή των θυρεοειδικών ορμονών, οι οποίες επηρεάζουν την ανάπτυξη και την ωρίμανση των παιδιών, τη θερμογένεση, την παραγωγή μυελίνης στο κεντρικό νευρικό σύστημα καθώς και τον μεταβολισμό των ιστών. Εξαιτίας των υψηλών επιπέδων ιωδίου που εντοπίζονται στο αλμυρό νερό της θάλασσας, όλα τα ζώα και φυτά που εντοπίζονται εκεί αποτελούν πλούσιες πηγές διατροφικού ιωδίου. Οι συνιστώμενες ημερήσιες προσλήψεις κυμαίνονται από 110-130μg στη βρεφική ηλικία, αργότερα στα 90μg από το 1^ο ως και το 8^ο έτος της ζωής ενώ αργότερα σταδιακά αυξάνονται μέχρι τα 150μg στους ενήλικες. Στην εγκυμοσύνη και στον θηλασμό οι απαιτήσεις σε ιώδιο είναι αυξημένες^2,3.

Το ιώδιο στην κλινική πράξη χρησιμοποιείται για την αποκατάσταση της έλλειψης ιωδίου ή για την προφύλαξη από αυτή, για την υποστήριξη των διατροφικών απαιτήσεων κατά την κύηση, για την αποκατάσταση της λειτουργίας του θυρεοειδούς μετά από θυρεοειδεκτομή μη τοξικής βρογχοκήλης, ως αντισηπτικό για τοπική χρήση καθώς και ως εξυγιαντικό του νερού^2,3.

Χρόνια τοξικότητα από ιώδιο έχει αναφερθεί με την κατανάλωση ημερήσιας ποσότητας μεγαλύτερης ή ίσης με 2mg. Η υπερβολική κατανάλωση ιωδίου μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές του γαστρεντερικού και του καρδιαγγειακού συστήματος καθώς και σε υπο- ή υπέρθυρεοειδισμό^2,3.

Τι είναι το ραδιενεργό ιώδιο

Κατά τη διάρκεια της επίθεσης με ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι,  των πυρηνικών δοκιμών του Ψυχρού Πολέμου στην περιοχή της Νεβάδα, της έκρηξης του πυρηνικού αντιδραστήρα στο Τσερνόμπιλ καθώς και πολλών ακόμα παρόμοιων γεγονότων, απελευθερώθηκαν στην ατμόσφαιρα ραδιενεργά κατάλοιπα. Τα κατάλοιπα αυτά ήταν ένα σύνολο από διάφορες ραδιενεργές ουσίες που μεταφέρθηκαν μακριά από τα σημεία των εκρήξεων μέσω του αέρα. Ένα από τα ραδιενεργά στοιχεία που εμφάνισε έντονη ανησυχία ήταν το ραδιενεργό ιώδιο, ή αλλιώς ιώδιο-131, ή Ι-131^4,5. 

Κατά τη διάρκεια μίας πυρηνικής έκρηξης, το ραδιενεργό ιώδιο μπορεί να απελευθερωθεί με τη μορφή νέφους μολύνοντας το περιβάλλον. Η επαφή του με το δέρμα ή και τα ρούχα έχει ως αποτέλεσμα την εξωτερική έκθεση σε ακτινοβολία. Επιπλέον, η εισπνοή του ραδιενεργού ιωδίου στην αέρια μορφή του οδηγεί στην είσοδό του στους πνεύμονες όπου διαλύεται και περνά στην κυκλοφορία του αίματος. Η εισπνοή, σε συνδυασμό με την κατάποση του ραδιενεργού ιωδίου μέσω μολυσμένου νερού ή φαγητού, οδηγούν σε εσωτερική έκθεση σε ακτινοβολία^6,7. 

Η μισή ποσότητα του ραδιενεργού ιωδίου που απελευθερώνεται μετά την έκρηξη μίας ατομικής βόμβας εξαφανίζεται μετά από περίπου 8 ημέρες. 80 ημέρες αργότερα, περισσότερο από το 99% της συνολικής ποσότητας του Ι-131 έχει πια χαθεί από το περιβάλλον. Αυτό συμβαίνει διότι το Ι-131, όπως όλα τα ραδιενεργά στοιχεία, είναι ιδιαίτερα ασταθές και διασπάται. Κατά τη διάρκεια της διάσπασής του απελευθερώνει ραδιενέργεια η οποία μπορεί να προκαλέσει βλάβες σε ιστούς⁴.

Μετά την είσοδό του στον οργανισμό, το Ι-131 μεταφέρεται στον θυρεοειδή αδένα και απορροφάται από αυτόν. Αν κάποιος εκτεθεί σε υψηλές συγκεντρώσεις Ι-131 μπορεί να εμφανίσει βλάβες στον θυρεοειδή, ο οποίος θα πάψει να είναι λειτουργικός, ή ακόμα και να αναπτύξει όζους ή, σε πιο σπάνιες περιπτώσεις, να εμφανίσει καρκίνο του θυρεοειδούς αργότερα^6,8.

Τι είναι το ιωδιούχο κάλιο

Η από του στόματος χορήγηση σταθερών μορφών ιωδίου αποτελεί μία αποτελεσματική και αποδεδειγμένη μέθοδο προφύλαξης από το ραδιενεργό ιώδιο. Στόχος της είναι ο κορεσμός του θυρεοειδούς αδένα με σταθερό ιώδιο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο θυρεοειδής, όταν εκτεθεί σε ραδιενεργό ιώδιο, να μην έχει δυνατότητα να το απορροφήσει⁶.

Μία από τις σταθερές μορφές ιωδίου που χρησιμοποιούνται σε τέτοιες περιπτώσεις είναι το ιωδιούχο κάλιο (ΚΙ) το οποίο διατίθεται συνήθως σε μορφή χαπιού ή υγρού. Η δόση προφύλαξης ποικίλει ανάλογα με την ηλικία και κυμαίνεται από 16mg ΚΙ (ή 12.5mg ιωδίου) ως και 130mg ΚΙ (ή 100mg ιωδίου). Το ΚΙ πρέπει να ληφθεί πριν ή αμέσως μετά την έκθεση σε Ι-131 για να είναι αποτελεσματικό. Η καθυστέρηση της λήψης του μειώνει και την αποτελεσματικότητά του⁹.

Τι πρέπει να προσέξω

Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως το ΚΙ χρησιμοποιείται μόνο για την προστασία από το ραδιενεργό ιώδιο και όχι από άλλα ραδιενεργά κατάλοιπα. Επιπλέον, το ΚΙ προστατεύει μόνο τον θυρεοειδή αδένα και όχι άλλα σημεία και όργανα του σώματος από τη ραδιενέργεια⁹. Συνεπώς, σε μία έκτακτη ανάγκη, θα πρέπει να ακολουθήσουμε όλα τα μέτρα που θα συστήσουν οι αρμόδιες αρχές της χώρας για τη συνολική προστασία.    

Το σταθερό ιώδιο πρέπει να χορηγηθεί στη σωστή δόση και λιγότερο από 24 ώρες πριν ή 2 ώρες μετά την πιθανή έκθεση σε ραδιενεργό ιώδιο. Η καθυστέρηση της λήψης του μπορεί να γίνει μέχρι και 8 ώρες μετά την έκθεση. Η λήψη μετά το 24ωρο μπορεί να είναι επικίνδυνη διότι το Ι-131 θα έχει ήδη εισέλθει στον θυρεοειδή και το σταθερό ιώδιο θα επιμηκύνει τον χρόνο ζωής του άρα και τις αρνητικές του επιπτώσεις. Συνήθως μία και μοναδική δόση σταθερού ιωδίου είναι αρκετή⁶.

Τα άτομα που αναμένεται να έχουν μεγαλύτερο όφελος από τη χρήση ΚΙ είναι τα παιδιά και οι έφηβοι καθώς και οι εγκυμονούσες και θηλάζουσες γυναίκες. Τα άτομα άνω των 40 ετών φαίνεται πως είναι λιγότερο πιθανό να ωφεληθούν από τη λήψη ΚΙ (εκτός αν έχουν εκτεθεί σε πολύ υψηλές ποσότητες Ι-131), συνεπώς προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στις άλλες ομάδες του πληθυσμού⁶.  

Η ελληνική πραγματικότητα

Όπως ορθά αναφέρει ο Πανελλήνιος Φαρμακευτικός Σύλλογος στο Δελτίο Τύπου, στην Ελλάδα δεν υπάρχουν διαθέσιμα έτοιμα χάπια ή πόσιμα διαλύματα σταθερού ιωδίου που να καλύπτουν τις ανάγκες για προφύλαξη από ραδιενεργό ιώδιο. Τα συμπληρώματα διατροφής που περιέχουν ιώδιο (ιωδιούχο κάλιο ή kelp) αγγίζουν συγκεντρώσεις της τάξεως των μg, που είναι χιλιάδες φορές μικρότερες από τις απαιτούμενες για προφύλαξη (1mg = 1000μg).

Αν προκύψει ανάγκη για χρήση ιωδίου, κατευθυντήριες οδηγίες για τον τρόπο παρασκευής και διάθεσης από τα φαρμακεία θα εκδοθούν από τις αρμόδιες αρχές της εκάστοτε χώρας. Μέχρι τότε, η αγορά και η χρήση συμπληρωμάτων διατροφής ή άλλων προϊόντων που περιέχουν ιώδιο δεν μπορεί να έχει όφελος. Αντίθετα, αν η κατανάλωσή τους γίνει με λανθασμένο τρόπο, μπορεί να επιφέρει και ζημιά.

Παραμένουμε ψύχραιμοι, προσπαθούμε να βοηθήσουμε εκείνους που πραγματικά το έχουν ανάγκη τώρα και, αν έρθει η στιγμή για το ιώδιο, τότε θα ακολουθήσουμε την επίσημη γραμμή που θα ορίσει η επιστήμη.  

Γιάννης Οικονόμου
10/03/2022

Βιβλιογραφία

1.            Δεν κυκλοφορούν στην Ελλάδα σκευάσματα ιωδίου για την προφύλαξη από την ραδιενέργεια. https://pfs.gr/%ce%b4%ce%b5%ce%bd-%ce%ba%cf%85%ce%ba%ce%bb%ce%bf%cf%86%ce%bf%cf%81%ce%bf%cf%8d%ce%bd-%cf%83%cf%84%ce%b7%ce%bd-%ce%b5%ce%bb%ce%bb%ce%ac%ce%b4%ce%b1-%cf%83%ce%ba%ce%b5%cf%85%ce%ac%cf%83%ce%bc%ce%b1/.

2.            Office of Dietary Supplements – Iodine. https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iodine-HealthProfessional/.

3.            Braun, L. & Cohen, M. Herbs & Natural Supplements – An evidence-based guide, 4th edition. (2015).

4.            I-131 Radiation Exposure from Fallout – National Cancer Institute.

5.            Institute of Medicine (US) Committee on Thyroid Screening & National Research Council (US) Committee. Exposure of the American People to Iodine-131 from Nevada Nuclear-Bomb Tests: Review of the National Cancer Institute Report and Public Health Implications. (National Academies Press (US), 1999).

6.            World Health Organization. Iodine thyroid blocking: guidelines for use in planning for and responding to radiological and nuclear emergencies. (World Health Organization, 2017).

7.            Distribution and Administration of Potassium Iodide in the Event of a Nuclear Incident. 10868 (National Academies Press, 2004). doi:10.17226/10868.

8.            Agency of toxic substances. Public health statement about iodine and the effects of exposure.

9.            New York State Policy. Potassium Iodide (KI) and Radiation Emergencies Fact Sheet.