Λεξικό βασικών όρων
Όλα ξεκίνησαν με μία λέξη.. πανδημία! Από τον Μάρτιο του 2020 μέχρι και σήμερα, ερχόμαστε καθημερινά σε επαφή με δυσνόητους επιδημιολογικούς όρους. Ακούμε για θνητότητα και θνησιμότητα, διαβάζουμε για μέτρα νοσηρότητας, για αριθμό κρουσμάτων και επιπολασμό. Πολύ συχνό φαινόμενο είναι και η παρερμηνεία των όρων, είτε από σφάλμα είτε με σκοπό την παραπληροφόρηση του κοινού. Αυτό το σύντομο άρθρο αποτελεί ένα λεξικό ορισμών για τους πιο συχνούς επιδημιολογικούς όρους των τελευταίων δύο ετών.
Ενδημία (endemic) = η συνήθης εμφάνιση μίας ασθένειας σε μία δεδομένη γεωγραφική περιοχή
Επιδημία (epidemic) = η εμφάνιση μίας ασθένειας ή μίας ομάδας ασθενειών παρόμοιας φύσης σε μία κοινότητα ή περιοχή σε επίπεδα σαφώς μεγαλύτερα από τα αναμενόμενα
Πανδημία (pandemic) = παγκόσμια επιδημία
Ανοσία της αγέλης (herd immunity) = η αντίσταση μίας ομάδας ανθρώπων σε μία επίθεση από μία ασθένεια για την οποία ένα μεγάλο ποσοστό των μελών της ομάδας έχει ανοσία
Περίοδος επώασης (incubation period) = το μεσοδιάστημα από την έναρξη της λοίμωξης ως τη στιγμή της εμφάνισης των χαρακτηριστικών συμπτωμάτων
Πηλίκο (ή ρυθμός) προσβολής (attack rate) = ο αριθμός των ατόμων σε κίνδυνο στα οποία αναπτύσσεται μία συγκεκριμένη ασθένεια προς τον συνολικό αριθμό των ατόμων σε κίνδυνο
Νοσηρότητα (morbidity) = η συχνότητα, το είδος και τα ιδιαίτερα χαρακτηρηστικά των νοσημάτων τα οποία επιπολάζουν στο γενικό πληθυσμό. Μέτρα νοσηρότητας είναι η επίπτωση και ο επιπολασμός.
Επίπτωση (incidence) = η συχνότητα επέλευσης ενός γεγονότος (π.χ. έναρξη νόσου, διάγνωση νόσου, είσοδος στο νοσοκομείο, εμβολιασμός κ.λπ.) σε μία χρονική περίοδο ορισμένης διάρκειας. Για μία νόσο π.χ. υπολογίζεται ως ο αριθμός των νέων κρουσμάτων μίας νόσου που εμφανίστηκαν στον πληθυσμό κατά τη διάρκεια μιας καθορισμένης χρονικής περιόδου προς τον αριθμό των ατόμων που βρίσκονταν σε κίνδυνο να αναπτύξουν τη νόσο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου
Επιπολασμός (prevalence) = η συχνότητα μίας κατάστασης (π.χ. νόσημα, αναπηρία, νοσηλεία κ.λπ.) σε μία ορισμένη χρονική στιγμή. Για μία νόσο π.χ. υπολογίζεται ως το σύνολο των ενεργών κρουσμάτων στον πληθυσμό κατά τη διάρκεια μιας καθορισμένης χρονικής περιόδου προς τον συνολικό αριθμό των ατόμων στον πληθυσμό κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου
Θνησιμότητα (mortality) = η συχνότητα θανάτου ατόμων του γενικού πληθυσμού από ένα νόσημα κατά τη διάρκεια μιας ορισμένης χρονικής περιόδου. Για παράδειγμα η ετήσια θνητότητα από κάθε αίτιο υπολογίζεται ως ο συνολικός αριθμός θανάτων από κάθε αίτιο κατά τη διάρκεια του έτους προς τον συνολικό αριθμό των ατόμων στον πληθυσμό κατά τη διάρκεια του έτους
Θνητότητα (fatality) = η πιθανότητα θανάτου από ένα νόσημα, ατόμων που έχουν ήδη προσβληθεί από το νόσημα αυτό. Για παράδειγμα ο % ρυθμός θνητότητας κρουσμάτων (case-fatality rate %, CFR) υπολογίζεται ως ο αριθμός των ατόμων που πέθαναν κατά τη διάρκεια μιας χρονικής περιόδου μετά την έναρξη ή τη διάγνωση της νόσου προς το σύνολο των κρουσμάτων (επί 100%)
Βασικός αναπαραγωγικός αριθμός (Basic reproduction number, R0) = ο μέσος αριθμός ατόμων που θα προσβληθούν από μία μεταδοτική ασθένεια μετά την επαφή τους με ένα συγκεκριμένο άτομο που νοσεί από τη συγκεκριμένη ασθένεια
Ως προς τα τεστ ανίχνευσης του ιού:
| Αποτέλεσμα | Έχουν τη νόσο | Δεν έχουν τη νόσο |
| Θετικό | Πραγματικά θετικό (true positive, TP) = έχουν τη νόσο και βγαίνουν θετικοί | Ψευδώς θετικό (false positive, FP) = δεν έχουν τη νόσο αλλά βγαίνουν θετικοί |
| Αρνητικό | Ψευδώς αρνητικό (false negative, FN) = έχουν τη νόσο αλλά βγαίνουν αρνητικοί | Πραγματικά αρνητικό (true negative, TN) = δεν έχουν τη νόσο και βγαίνουν αρνητικοί |
Ευαισθησία (sensitivity) = από το σύνολο των κρουσμάτων, πόσοι βγαίνουν θετικοί; Υπολογίζεται ως TP / (TP+FN)
Ειδικότητα (specificity) = από το σύνολο των υγιών, πόσοι βγαίνουν αρνητικοί; Υπολογίζεται ως TN / (TN+FP)
Θετική διαγνωστική αξία (positive predictive value) = από το σύνολο των θετικών, πόσοι πραγματικά νοσούσαν; Υπολογίζεται ως TP / (TP+FP)
Αρνητική διαγνωστική αξία (negative predictive value) = από το σύνολο των αρνητικών, πόσοι πραγματικά ήταν υγιείς; Υπολογίζεται ως TN / (TN+FN)
Γιάννης Οικονόμου
Βιβλιογραφία
1. Πετρίδου, Ε., Σκαλκίδης, Η. & Δικαλιώτη, Σ. Κ. Λεξικό 100 επιδημιολογικών όρων. (2005).
2. Celentano, David D. & Szklo, Moyses Gordis Epidemiology 6th edition. (2018).
