Υπάρχει σύνδεση;
Πρόσφατα υπέπεσε στην αντίληψή μου η φήμη πως, αν κάποιος έχει υψηλό τίτλο αντισωμάτων κατά του SARS-CoV-2, είναι επικίνδυνο να εμβολιαστεί καθώς μπορεί να εκδηλώσει αυτοανοσία. Με λίγα λόγια, άνθρωποι που έχουν εμβολιαστεί ή έχουν νοσήσει με COVID-19 πρόσφατα και έχουν ακόμα πολλά αντισώματα στον οργανισμό τους, καλό είναι να αποφύγουν έναν επόμενο εμβολιασμό για να μην αναπτύξουν κάποιο αυτοάνοσο νόσημα.
Δεδομένου ότι οι επίσημες αρχές σε όλον τον κόσμο συστήνουν τον εμβολιασμό ανεξάρτητα από τον χρόνο προηγούμενης νόσησης και ανεξάρτητα από το αν κάποιος πάσχει από αυτοάνοσο νόσημα ή όχι, ενώ ο έλεγχος αντισωμάτων δε συστήνεται για τον γενικό πληθυσμό, ήταν λογικό να αναρωτηθώ για την εγκυρότητα αυτής της πληροφορίας.
Αναζητώντας λοιπόν σχετικά δεδομένα στο διαδίκτυο, ομολογώ δυσκολεύτηκα να βρω κάτι που να υποστηρίζει τη συσχέτιση μεταξύ τίτλου αντισωμάτων, εμβολιασμού και αυτοάνοσων νοσημάτων. Οι μόνες μελέτες που κατάφερα να εντοπίσω είναι και εκείνες που υποψιάζομαι πως παρερμηνεύτηκαν για να υποστηρίξουν τη φήμη. Επειδή το θέμα είναι κάπως πολύπλοκο, θα το διερευνήσουμε βήμα-βήμα.
Η σοβαρότητα της νόσου και η παραγωγή αντισωμάτων
Αυτό που μέχρι στιγμής φαίνεται από τις δημοσιευμένες μελέτες είναι και το αναμενόμενο ανοσολογικά. Πως δηλαδή η σοβαρότητα της νόσου σχετίζεται άμεσα με το επίπεδο των αντισωμάτων που θα παραχθούν. Αυτό σημαίνει πως ένας ασθενής με COVID-19 ο οποίος θα νοσήσει σοβαρά και θα νοσηλευτεί, θα παράξει περισσότερα αντισώματα κατά του ιού σε σύγκριση με κάποιον που θα νοσήσει ήπια, αν υποθέσουμε πως τα ιστορικά νόσησης και εμβολιασμού τους είναι συγκρίσιμα. Αυτό, με τη σειρά του, σημαίνει πως αυτός που θα νοσήσει βαριά θα χτίσει πιθανότατα καλύτερη ανοσία από εκείνον που θα είναι ασυμπτωματικός ή θα νοσήσει ήπια1,2.
Αυτοανοσία μετά από νόσηση
Εδώ και αρκετό καιρό γνωρίζουμε πως η COVID-19 σχετίζεται και με την εμφάνιση αυτοάνοσων νοσημάτων στους ασθενείς. Αυτό που πρόσφατα ανακαλύψαμε είναι πως οι ασθενείς που νοσούν σοβαρά, εκείνοι δηλαδή που θα νοσηλευτούν, βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο για εμφάνιση αυτοάνοσων νοσημάτων συγκριτικά με εκείνους που θα νοσήσουν ήπια ή θα είναι ασυμπτωματικοί3–6. Συμπερασματικά και με τα παραπάνω, ένας ασθενής που θα νοσήσει βαριά, θα έχει πολλά αντισώματα μετά την ανάρρωση αλλά θα βρίσκεται σε μεγαλύτερο κίνδυνο για την εμφάνιση αυτοάνοσων νοσημάτων.
Η λογική πλάνη
Θα ήταν επόμενο κανείς να σκεφτεί πως, αν το πλήθος των αντισωμάτων έναντι του SARS-CoV-2 σχετίζεται με την πιθανότητα να εμφανίσει κάποιος αυτοανοσία, από τη στιγμή που το εμβόλιο επάγει την παραγωγή αντισωμάτων θα ήταν επικίνδυνο να χορηγηθεί σε ανθρώπους που έχουν ήδη υψηλά αντισώματα. Σωστά;
Κάθε φορά με εκπλήσσει το γεγονός πως άνθρωποι που δραστηριοποιούνται στον χώρο της υγείας, δύο χρόνια μετά την εμφάνιση των εμβολίων, δυσκολεύονται ακόμα να κατανοήσουν τις διαφορές μεταξύ του mRNA του εμβολίου και του ιού. Θα επαναφέρω μία μόνο που είναι και πιο σχετική με το θέμα. Η νόσηση είναι μία έντονα φλεγμονώδης διαδικασία κατά την οποία ο οργανισμός καλείται να διαχειριστεί τον ιό με όλες τις πρωτεΐνες του και όλους τους μηχανισμούς που του επιτρέπουν να πολλαπλασιάζεται ταχύτατα και να προκαλεί βλάβες σε όργανα. Αντίθετα, ο εμβολιασμός είναι μία πολύ λιγότερο φλεγμονώδης διαδικασία κατά την οποία ο οργανισμός έρχεται σε επαφή με συγκεκριμένη ποσότητα μίας μόνο πρωτεΐνης του ιού η οποία δεν είναι ικανή να προκαλέσει βλάβη.
Συνεπώς, ο εμβολιασμός και η νόσηση είναι δύο εντελώς διαφορετικά πράγματα και τα συμπεράσματα που προκύπτουν για το ένα δεν μπορούν αυθαίρετα να επεκταθούν και στο άλλο χωρίς να υπάρχουν επιστημονικά δεδομένα που να τα τεκμηριώνουν.
Σε τι οφείλεται τότε η εμφάνιση αυτοανοσίας;
Όσο ο ιός παραμένει στον οργανισμό, προκαλεί μία έντονη φλεγμονή κατά τη διάρκεια της οποίας το ανοσοποιητικό μας σύστημα παράγει διαφορετικά κύτταρα και σηματοδοτικά μόρια. Τα μόρια αυτά ενδέχεται να διεγείρουν την παραγωγή αντισωμάτων αυτοανοσίας (αυτοαντισωμάτων) αν αυτά ήδη υπάρχουν στον οργανισμό. Με απλά λόγια, αν άνθρωποι που πάσχουν ήδη από ένα αυτοάνοσο νόσημα ή έχουν ξεκινήσει να παράγουν αυτοαντισώματα τα οποία δεν έχουν ανιχνευτεί διότι είναι ασυμπτωματικοί, νοσήσουν από COVID-19 τότε είναι πολύ πιθανό να εμφανίσουν μία έξαρση του αυτοάνοσου νοσήματος.
Επιπλέον, όσο ο ιός πολλαπλασιάζεται μέσα στον οργανισμό, τόσες περισσότερες και διαφορετικές πρωτεΐνες του ιού και τμήματα αυτών παράγονται μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Αυτό προκαλεί τη δημιουργία αντισωμάτων για κάθε μία από αυτές τις πρωτεΐνες. Αν έστω και μία από αυτές μοιάζει με ανθρώπινη, τότε τα αντισώματα που θα παραχθούν θα είναι αυτοαντισώματα.
Αυτοάνοσα νοσήματα μετά από εμβολιασμό
Αρχικά, κατά την έρευνα και την ανάπτυξη των εμβολίων, ένα από τα πρώτα στοιχεία που πρέπει να διαλευκανθούν είναι η πρωτεΐνη του που θα χρησιμοποιηθεί ως αντιγόνο. Η επιλογή, εκτός από παράγοντες όπως η ανοσογονικότητα (η ικανότητα της πρωτεΐνης να προκαλέσει μία ικανοποιητική αντίδραση του ανοσοποιητικού) εξαρτάται και από την πιθανότητα που έχει η πρωτεΐνη να προκαλέσει αυτοανοσία. Όπως σε όλα τα εμβόλια, έτσι και στα mRNA κατά της COVID-19, η S πρωτεΐνη που επιλέχθηκε έχει και τη μικρότερη δυνατή πιθανότητα για πρόκληση αυτοανοσίας. Αυτό σημαίνει πως η αλληλουχία αμινοξέων της πρωτεΐνης και των πεπτιδίων που θα σχηματιστούν για τα επίτοπα δεν μοιάζει με την αλληλουχία αμινοξέων πρωτεϊνών που παράγονται από τον ανθρώπινο οργανισμό7–11.
Επιπροσθέτως, ο ίδιος ο PJ Utz, καθηγητής ανοσολογίας και ρευματολογίας του Stanford και ένας από τους συγγραφείς μίας μελέτης που συνδέει τη σοβαρότητα της νόσου με την εμφάνιση αυτοανοσίας, έδωσε απάντηση στο σχετικό ερώτημα. Σύμφωνα με τον καθηγητή, η μελέτη όχι μόνο δεν δημιουργεί ανησυχία για τον εμβολιασμό, αλλά αντίθετα δείχνει το πόσο σημαντικός και απαραίτητος είναι12.
Τέλος, περιστατικά αυτοάνοσων νοσημάτων έχουν πράγματι αναφερθεί μετά από εμβολιασμό με mRNA εμβόλια κατά της COVID-19. Η αιτιολογική σχέση όμως μεταξύ των δύο δεν έχει τεκμηριωθεί. Είναι λογικό πως όταν εμβολιάζονται μαζικά εκατομμύρια άνθρωποι, κάποιοι από αυτούς θα εμφανίσουν αυτοάνοσα νοσήματα τα οποία θα αναφερθούν ως επακόλουθα του εμβολιασμού. Απαιτείται όμως διερεύνηση για το αν τα νοσήματα αυτά οφείλονται πράγματι στον εμβολιασμό ή αν θα εμφανίζονταν έτσι κι αλλιώς. Οι μέχρι τώρα επιδημιολογικές μελέτες μας δείχνουν πως αυτοάνοσα νοσήματα όπως ερυθηματώδης λύκος, ρευματοειδής αρθρίτιδα, νόσος κοιλιοκάκη, αντιφωσφολιπιδικό σύνδρομο κ.α. δεν σχετίζονται με τον εμβολιασμό κατά της COVID-1913–15. Αυτό σημαίνει πως ο αριθμός των περιστατικών αυτοανοσίας που εμφανίστηκαν μετά τον εμβολιασμό ήταν ίδιος με την αναμενόμενη επίπτωση (incidence) του αυτοάνοσου νοσήματος στο ίδιο πλήθος ατόμων για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
Συμπέρασμα
Τα μέχρι τώρα δεδομένα δεν υποστηρίζουν τη σχέση μεταξύ αυτοάνοσων νοσημάτων και εμβολιασμού ατόμων με υψηλό τίτλο αντισωμάτων.
Γιάννης Οικονόμου
Βιβλιογραφία
1. Horton, D. B. et al. Determinants and Dynamics of SARS-CoV-2 Infection in a Diverse Population: 6-Month Evaluation of a Prospective Cohort Study. J. Infect. Dis. 224, 1345–1356 (2021).
2. Imai, K. et al. Antibody response patterns in COVID‐19 patients with different levels of disease severity in Japan. J. Med. Virol. 93, 3211–3218 (2021).
3. Szekanecz, Z. et al. COVID-19: autoimmunity, multisystemic inflammation and autoimmune rheumatic patients. Expert Rev. Mol. Med. 24, e13 (2022).
4. Ehrenfeld, M. et al. Covid-19 and autoimmunity. Autoimmun. Rev. 19, 102597 (2020).
5. Chang, S. E. et al. New-onset IgG autoantibodies in hospitalized patients with COVID-19. Nat. Commun. 12, 5417 (2021).
6. Misdirected antibodies linked to severe COVID-19. National Institutes of Health (NIH) https://www.nih.gov/news-events/nih-research-matters/misdirected-antibodies-linked-severe-covid-19 (2021).
7. Cai, X., Li, J. J., Liu, T., Brian, O. & Li, J. Infectious disease mRNA vaccines and a review on epitope prediction for vaccine design. Brief. Funct. Genomics 20, 289–303 (2021).
8. Dong, Y. et al. A systematic review of SARS-CoV-2 vaccine candidates. Signal Transduct. Target. Ther. 5, 237 (2020).
9. Dong, R., Chu, Z., Yu, F. & Zha, Y. Contriving Multi-Epitope Subunit of Vaccine for COVID-19: Immunoinformatics Approaches. Front. Immunol. 11, 1784 (2020).
10. Rijkers, G. T. et al. Antigen Presentation of mRNA-Based and Virus-Vectored SARS-CoV-2 Vaccines. Vaccines 9, 848 (2021).
11. Arunachalam, P. S. et al. Systems vaccinology of the BNT162b2 mRNA vaccine in humans. Nature 596, 410–416 (2021).
12. goldmanb@stanford.edu, <img src=’https://med stanford edu/news/media-contacts/bruce_goldman/_jcr_content/image img 620 high jpg/goldman-bruce-90 jpg’ alt=’Bruce Goldman’> Bruce Goldman Bruce Goldman is a science writer in the Office of Communications Email him at. Study links severe COVID-19 to increase in self-attacking antibodies. News Center http://med.stanford.edu/news/all-news/2021/09/covid-19-autoantibodies.html.
13. Autoimmune conditions following mRNA (BNT162b2) and inactivated (CoronaVac) COVID-19 vaccination: a descriptive cohort study among 1.1 million vaccinated people in Hong Kong. 34.
14. Li, X. et al. Association between covid-19 vaccination, SARS-CoV-2 infection, and risk of immune mediated neurological events: population based cohort and self-controlled case series analysis. BMJ e068373 (2022) doi:10.1136/bmj-2021-068373.
15. Thurm, C. et al. Homologous and Heterologous Anti-COVID-19 Vaccination Does Not Induce New-Onset Formation of Autoantibodies Typically Accompanying Lupus Erythematodes, Rheumatoid Arthritis, Celiac Disease and Antiphospholipid Syndrome. Vaccines 10, 333 (2022).
